artykuły |
1.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Andrzej Biłat
Andrzej Biłat
O formalnej ontologii bytu i czasu
On the Formal Ontology of Being and Time
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
W artykule pojęcie teorii ontologicznej zostało zdefiniowane zgodnie z ogólnymi zasadami wywodzącymi się z metaontologii Arystotelesa. Sformułowano problem struktury ontologii: Jakie są główne metodologiczne typy zaksjomatyzowanych teorii ontologicznych i jakie podstawowe relacje zachodzą między nimi? Zauważono, że zarówno w tradycyjnej, jak i we współczesnej filozofii bytu da się wyróżnić trzy odmienne idee formalnej ontologii: logicznej, eksplikacyjnej i empirycznej. Cel pracyjest dwojaki: 1) wskazaniejednolitej koncepcji formalnej ontologii uwzględniającej owe idee i dostarczającej rozwiązania problemu struktury ontologii oraz 2) zastosowanie wskazanej koncepcji w konstrukcji podstawowych przykładów teorii bytu i czasu. Artykuł składa się z następujących sekcji: Wprowadzenie. 1.1. Trzy koncepcje ontologii formalnej. 1.2. O ontologii logicznej. 1.3. O eksplikacyjnej ontologii formalnej. 2.1. Monadyczna teoria identyczności i należenia. 2.2. Eksplikacyjna teoria czasu wypełnionego. 2.3. W stronę empirycznej ontologii świata realnego. Zakończenie.
In the paper the concept of ontological theory is defined according to the general principles of Aristotelian metaontology. The following question concerning the structure of ontology is formulated: What are the main methodological types of axiomatic ontological theories and what basic relationships occur between them? It is noted that there are three distinct ideas of formal ontology in both traditional and analytic philosophy: logical, explicative, and empirical ontology. The aim of the paper is twofold: 1) to indicate a homogeneous concept of formal ontology that takes into account these ideas and provides a solution to the question of the structure of ontology, and 2) to use this concept for the construction of basic examples of theories of being and time. The paper consists of the following sections: Introduction. 1.1 Three concepts of formal ontology. 1.2 On logical ontology. 1.3 On explicative formal ontology. 2.1 Monadic second order theory of identity and membership. 2.2 Explicative theory of filled time. 2.3 Towards the empirical ontology of real world. Conclusion
|
|
|
2.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Piotr Łaciak
Piotr Łaciak
Irracj onalność j ako argument przeciwko idealizmowi:
Transcendentalizm Kanta i Husserla w świetle rozumienia irracj onalności Hartmanna
Irrationality as an Argument against Idealism
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Artykuł prezentuje filozofie Kanta i Husserla w odniesieniu do Hartmannowskiego rozumienia irracjonalności. W metafizyce poznania Hartmanna irracjonalność, która odpowiada częściowej niepoznawalności bytu, okazuje się argumentem przeciwko idealizmowi, który zakłada całkowitą racjonalność naszego poznania ijego przedmiotu. W artykule autor pokazuje, że można wskazać podobieństwa między Kanta ideą niepoznawalności przedmiotu transcendentalnego, Husserla koncepcją transcendentalnej konstytucji świata i Hartmanna pojęciem gnoseologicznej irracjonalności. W transcendentalizmie Kanta irracjonalność implikuje asymetria między warunkami możliwości doświadczenia i warunkami możliwości przedmiotów doświadczenia, jako że niepoznawalność przedmiotu transcendentalnego i rzeczy samej w sobie wskazuje, że nie wszystkie warunki przedmiotów są jednocześnie warunkami możliwości doświadczenia. Według Husserla świadomość transcendentalna nie jest racją wystarczającą świata w aspekcie jego Da- sein i Sosein, ponieważ fakt konstytucji świata jest faktem irracjonalnym i nie może być wyprowadzony z istoty świadomości. Autor próbuje wykazać, że analogia między Husserlem i Hartmannem w kwestii irracjonalności otwiera nowe możliwości interpretacyjne relacji między fenomenologią transcendentalną i Hartmannowską filozofią.
The article presents Kant’s and Husserl’s philosophies with reference to Hartmann’s understanding of irrationality. In Hartmann’s metaphysics of cognition, irrationality, which corresponds with partial unknowability of being, appears to be an argument against idealism that assumes a complete rationality of our knowledge and its object. In this article the author shows that it is possible to indicate similarities between Kant’s idea of the unknowability of the transcendental object, Husserl’s conception of the transcendental constitution of the world, and Hartmann’s concept of gnoseological irrationality. In Kant’s transcendentalism, irrationality implies an asymmetry between the conditions of the possibility of experience and the conditions of the possibility of the objects of experience, because the unknowability of a transcendental object and a thing in itself indicates that not all conditions of the objects are at the same time conditions of the possibility of experience. According to Husserl, transcendental subjectivity is not a sufficient reason for the world in its Dasein and Sosein, because the fact of the constitution of the world is an irrational one and it cannot be derived from the essence of subjectivity. The author tries to demonstrate that this analogy between Husserl and Hartmann, in the question of the irrationality, opens new interpretational possibilities for the relation between transcendental phenomenology and Hartmann’s philosophy.
|
|
|
3.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Tomasz Garbol
Tomasz Garbol
Refleksja nad relacją:
literatura a religia w krytyce literackiej Geoffreya Hartmana
Reflexion on Relationship
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Artykuł dotyczy ukształtowanej przez anglosaski romantyzm przemiany kulturowego obrazu doświadczenia religijnego — przemiany dostrzeżonej w literaturze przez amerykańskiego krytyka literackiego Geoffreya Hartmana. Najważniejsze aspekty tej przemiany to: zwycięstwo modelu poezji kreatywnej nad jej modelem mimetycznym, epitafijność oznaczająca uwrażliwienie na przemijalność świata, naturalizacja nadprzyrodzoności (zgodnie z fromułą M.H. Abramsa natural supernaturalism), a także rezygnacja z odpowiedzi na pytania ostateczne. Horyzont poszukiwań sensu tych przemian wyznaczany jest u Hartmana przez quasi-mesjanizm w ujęciu Adorna — przeświadczenie, że wyżej należy cenić różnorodność niepełnych i ułomnych odpowiedzi niż integralność prawd ostatecznych.
This article concerns a transition of the cultural image of religious experience. This transition — shaped by Anglo-Saxon romanticism — was identified by the American literary critic Geoffrey Hartman in literature. The most important aspects of this transition are: the victory of a creative model of poetry over a mimetic model, the epitaphic sensibility to the transitoriness of the world, the naturalization of supernaturalism (according to M.H. Abrams’s formula: natural supernaturalism) and the relinquishment of answers to ultimate questions. The horizon of searching for a sense of this transition is marked by quasi-messianism in view of Adorno — i.e. a belief that you should prize the variety of incomplete answers more than the integrality of ultimate truths.
|
|
|
4.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Paul O’Grady
Paul O’Grady
Grimm Wisdom
Mądrość Według Grimma
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Wisdom has not been widely discussed in analytical epistemology. An interesting recent analysis comes from Stephen Grimm who argues that wisdom requires knowledge and that the traditional dichotomy between theoretical and practical wisdom doesn’t hold. I note a tension between these aspects of his work. He wishes to maintain that traditional exemplars of wisdom (such as Jesus, Buddha, Confucius) may still be termed ‘wise’ by his theory. But his knowledge condition seems to require that only a subset of those who hold conflicting views are really wise. I consider a number of possible responses to this and endorse a non-indexical contextualist approach which will allow the knowledge condition and also allow the traditional exemplars to be termed ‘wise’.
Dotychczas problematyka mądrości nie była szerzej rozważana na gruncie epistemologii analitycznej. W ostatnim czasie interesujące ujęcie tematu zaproponował Stephen Grimm, który dowodzi, że mądrość oparta jest na wiedzy oraz że tradycyjny podział na wiedzę teoretyczną i praktyczną jest nie do utrzymania. Dostrzegam pewną niespójność w tychże aspektach jego pracy. Z jednej strony chciałby utrzymywać, że tradycyjne wzorce mądrości (takie jak Jezus, Budda, Konfucjusz) mogą wciąż być określane mianem „mądrych” z punktu widzeniajego teorii. Lecz z drugiej strony, proponowany przezeń warunek bycia mądrym zdaje się zakładać, że tylko cześć tych, którzy głoszą sprzeczne ze sobą poglądy, istotnie jest mądra. Rozważam szereg możliwych rozwiązań tego problemu oraz popieram podejście kontekstualistyczne, które dopuszcza warunek wiedzy oraz pozwala tradycyjne wzorce mądrości określać mianem „mądrych”.
|
|
|
5.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Andrzej Stoiński
Andrzej Stoiński
Przeobrażenia idei sprawiedliwości społecznej:
Część I: Sprawiedliwość społecznajako sprawiedliwość ogolna i rozdzielcza
Metamorphoses of the Idea of Social Justice
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
W latach 40. XIX wieku Luigi Taparelli i Antonio Rosmini wprowadzili do publicznego obiegu termin „sprawiedliwość społeczna”. Od tamtego czasu znaczenie tego pojęcia znacznie się poszerzyło. Literatura przedmiotu notuje liczne identyfikacje tego konceptu. Niniejszy tekst koncentruje się na wskazaniu kilku jego ujęć. Autor, w siłą rzeczy skrótowo zaprezentowanych analizach, stara się pokazać specyfikę poszczególnych rodzajów znaczeń nadawanych „sprawiedliwości społecznej”. Sprawiedliwość społeczna będąca przedmiotem analizy w tym artykule utożsamianajest ze sprawiedliwością ogólną (prawną) i rozdzielczą.
In the 1840’s, due to Luigi Taparelli and Antonio Rosmini, the term of “social justice” emerged. Since that time, its meaning has developed in many ways. In the literature of the subject, one can find numerous identifications of “social justice”. This paper brings up some applications of the notion. The author, in inevitably approximate analyses, tries to show the specificity of particular types of meanings assigned to the notion of “social justice”. The article focuses on the identity of this term with justice framed as a legal and distributivejustice.
|
|
|
6.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Andrzej Stoiński
Andrzej Stoiński
Przeobrażenia idei sprawiedliwości społecznej:
Część II: Sprawiedliwość społecznajako sprawiedliwość wyrownawcza
Metamorphoses of the Idea of Social Justice
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
W latach 40 XIX wieku Luigi Taparelli i Antonio Rosmini wprowadzili do publicznego obiegu termin „sprawiedliwość społeczna”. Od tamtego czasu znaczenie tego pojęcia znacznie się poszerzyło. Literatura przedmiotu notuje liczne identyfikacje tego konceptu. W tej części wskazane zostały utożsamienia sprawiedliwości społecznej ze sprawiedliwością wyrównawczą (w odmianach: karzącej, naprawczej i wymiennej). Niektóre z tego rodzaju identyfikacji zakładają istnienie podmiotów kolektywnych. Występują one jako czasowe bądź przestrzenne grupy społeczne i kohorty.
In the 1840’s, due to Luigi Taparelli and Antonio Rosmini, the term of“socialjustice” emerged. Since that time, its meaning has developed in many ways. In the literature of the subject, one can find numerous identifications of the term “social justice”. The article focuses on the identity of this term with justice framed as: a commutative justice (in its varieties: retributive, restorative and justice of exchange). Some of these concepts assume the existence of some kind of social persons. The author, in inevitably approximate analyses, tries to show specificity of particular types of meanings assigned to the notion of “socialjustice”.
|
|
|
7.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Andrzej Stoiński
Andrzej Stoiński
Przeobrażenia idei sprawiedliwości społecznej:
Część III: Sprawiedliwość społeczna jako idea solidarności i rowności
Metamorphoses of the Idea of Social Justice
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
W latach 40. XIX wieku Luigi Taparelli i Antonio Rosmini wprowadzili do publicznego obiegu termin „sprawiedliwość społeczna”. Od tamtego czasu znaczenie tego pojęcia znacznie się poszerzyło. Literatura przedmiotu notuje liczne identyfikacje tego konceptu. Autor, w siłą rzeczy skrótowo zaprezentowanych analizach, stara się pokazać specyfikę poszczególnych rodzajów znaczeń nadawanych „sprawiedliwości społecznej”. Sprawiedliwość społeczna będąca przedmiotem analizy w tym tekście utożsamiana jest z ideami równości i solidarności. Rozpatrywana równość dotyczy szans i uprawnień
In the 1840’s, due to Luigi Taparelli and Antonio Rosmini, the term of “social justice” emerged. Since that time, its meaning has developed in many ways. The author, in inevitably approximate analyses, tries to show the specificity of particular types of meanings assigned to the notion of “social justice”. In the literature of the subject, one can find numerous identifications of “social justice”. The article focuses on the identity of this term with the ideas of social equality or solidarity. It also considers aspects of equality applied to opportunities and rights.
|
|
|
8.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Kamil Trombik
Kamil Trombik
Koncepcja uprawiania filozofii przyrody w ujęciu Tadeusza Wojciechowskiego:
proba rekonstrukcji historyczno-filozoficznej
The Conception of Natural Philosophy in the View of Tadeusz Wojciechowski
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
W artykule podjęto próbę analizy sposobu uprawiania filozofii przyrody przez Tadeusza Stanisława Wojciechowskiego (1917-2000), profesora filozofii na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Artykuł składa się ze wstępu, części biograficznej, rozdziału poświęconego analizie sposobu uprawiania filozofii przyrody przez T. Wojciechowskiego, a także próby podsumowania i oceny stanowiska krakowskiego uczonego.Wstępne analizy wskazują, że sposób uprawiania filozofii przyrody przez T. Wojciechowskiego był oryginalny, szczególnie gdy weźmie się pod uwagę kontekst historyczny. Koncepcja krakowskiego filozofa sytuuje się między tradycyjnymi rozwiązaniami neoscholastycznymi a próbą wyjścia poza klasyczne rozwiązania w kwestiach metodologicznych na gruncie filozofii przyrody.
This article tries to answer the question of the concept of natural philosophy in the view of Tadeusz Stanisław Wojciechowski (1917-2000), a professor of philosophy at the Pontifical Academy of Theology in Cracow. The article consists of an introduction, a biographical section, a chapter devoted to the analysis of the method of practicing the philosophy of nature by T. Wojciechowski, and finally it attempts to summarize and evaluate his attitude.Preliminary analysis shows that the method of practicing the philosophy of nature by T. Wojciechowski was original, taking into account the historical context. This concept is located between traditional neo-scholastic answers and modern views in the theory of the philosophy of nature.
|
|
|
tłumaczenia |
9.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Robin George Collingwood
Robin George Collingwood
Istota i cele filozofii historii
The Nature and Aims of a Philosophy of History
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Niniejszy esej stanowi zbiór podstawowych poglądów brytyjskiego filozofa Robina George’a Collingwooda na cele i zadania nauk historycznych. Zawiera krytykę ujmowania historii jako dyscypliny dążącej do ustanowienia ogólnych, rządzących biegiem dziejów, praw oraz jako dyscypliny zmierzającej do odkrycia, realizowanego w dziejach, boskiego planu. Jest on próbą wykazania różnic między historią a filozofią historii, sztuką i nauką. Wyraża pogląd, że nie istnieje coś takiego jak czysty fakt historyczny, że nie jesteśmy w stanie, w sposób absolutny, poznać jakiegokolwiek faktu historycznego, mimo że wiedza o nim zwiększa się, oraz że myślenie historyczne bazuje na percepcji.Konkluzją esejujest myśl, że każdy historyk patrzy na przeszłość z własnego punktu widzenia, a więc źródła, zjakich korzysta, i wnioski, do jakich dochodzi, będą się znacząco różniły od źródeł i wniosków innych historyków, oraz myśl, że każde wydarzenie historyczne jest niewy- czerpalne w tym sensie, że w rękach każdego nowego historyka przybiera inny kształt
This essay is a set of Robin George Collingwood’s basic reflections on the objectives and tasks of the historical sciences. It contains the critic of history as a discipline that aims at establishing general laws, which rule the course of history, and as a discipline that aims at discovering a divine plan, which is realizing itself in history. It is an attempt to show the differences between history and the philosophy of history, art and science. It expresses the thought that there is no such thing as a pure historical fact, that absolute cognition of any historical fact is impossible, though the knowledge about it increases, and that historical thought is based on perception.The conclusion of this essay is twofold. First, it concludes that the idea that each historian looks at the past from his own point of view, therefore sources used by him, and inferences that he reaches, significantly differ from sources and inferences of other historians. Second, it concludes that the thought that any historical event is unexhausted, in the sense that, it takes another shape in the hands of every new historian.
|
|
|
10.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Adam Elga
Adam Elga
Przekonania dotyczące własnego położenia w świecie a problem śpiącej krolewny
Self-Locating Belief and the Sleeping Beauty Problem
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Poza niepewnością co do tego, jaki jest świat, można być także niepewnym swojego przestrzennego lub czasowgo położenia w świecie. Celem artykułu jest postawienie problemu wynikającego z połączenia tych dwóch rodzajów niepewności, a następnie rozwiązanie go i wyciągnięcie dwóch lekcji z tego rozwiązania.
In addition to being uncertain about what the world is like, one can also be uncertain about one’s own spatial or temporal location in the world. The aim of the paper is to pose a problem arising from the interaction between these two sorts of uncertainty, solve the problem, and draw two lessons from the solution.
|
|
|
11.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Galen Strawson
Galen Strawson
Fizykalistyczny panpsychizm
Physicalist Panpsychism
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
W najogólniejszym sformułowaniu panpsychizm to pogląd, który głosi, że wszystko jest umysłem lub świadomością. Mimo że stanowisko to ma długą tradycję i staje się coraz popularniejsze we współczesnej debacie, wciąż ma ono wielu przeciwników. Celem tego artykułu jest dowiedzenie, że panpsychizm stanowi najlepsze metafizyczne wyjaśnienie natury tego, co stanowi ostateczne tworzywo rzeczywistości. Jest to zarazem odmiana fizykalizmu, zgodnie z którą doświadczenie (doświadczeniowość) jest budulcem wszystkich konkretnie istniejących przedmiotów.
Rougly speaking, panpsychism is the view, that everything is mind or have consciousness. Although the view has a long and venerable tradition, and becomes more and more popular in the contemporary debate, it still has many opponents. The aim of this article is to prove that panpsychism is the best metaphysical account of the nature of the ultimate stuff of reality. At the same time, it is a kind of physicalism, according to which experience (experientiality) is the fundamental stuff of all concrete objects.
|
|
|
in memoriam |
12.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Juliusz Domański
Juliusz Domański
Władysław Seńko (1928-2017)
Władysław Seńko (1928-2017)
view |
rights & permissions
| cited by
|
|
|
recenzje |
13.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Jacek Wojtysiak
Jacek Wojtysiak
Post-tomizm w kontekście kognitywistyki?
Post-Tomism in the Context of Cognitive Science?
view |
rights & permissions
| cited by
|
|
|
14.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Michał Buraczewski
Michał Buraczewski
Bardzo krotkie wprowadzenie do filozofii średniowiecznej
A Very Short Introduction to Medieval Philosophy
view |
rights & permissions
| cited by
|
|
|
15.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Stanisław Janeczek
Stanisław Janeczek
Gassendi polemizuje z Descartes’em
Gassendi Polemicizes with Descartes
view |
rights & permissions
| cited by
|
|
|
16.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 1
Brian Panasiak
Brian Panasiak
Faith and Denarii
Faith and Denarii
view |
rights & permissions
| cited by
|
|
|