Cover of Roczniki Filozoficzne
Already a subscriber? - Login here
Not yet a subscriber? - Subscribe here

Browse by:



Displaying: 1-20 of 25 documents

Show/Hide alternate language

artykuły
1. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Grzegorz P. Karwasz Grzegorz P. Karwasz
On Determinism, Causality, and Free Will: Contribution from Physics
O Determinizmie, Przyczynowości i Wolnej Woli

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Determinism, causality, chance, free will and divine providence form a class of interlaced problems lying in three domains: philosophy, theology, and physics. Recent article by Dariusz Łukasiewicz in Roczniki Filozoficzne (no. 3, 2020) is a great example. Classical physics, that of Newton and Laplace, may lead to deism: God created the world, but then it goes like a mechanical clock. Quantum mechanics brought some “hope” for a rather naïve theology: God acts in gaps between quanta of indetermination. Obviously, any strict determinism jeopardizes the existence of free will. Yes, but only if human mind follows the laws of physics and only if nothing exists outside the physical limits of space and time. We argue that human action lies in-between two worlds: “earth” and “heavens” using the language of Genesis. In that immaterial world, outside time and space constraints, there is no place for the chain of deterministic events. We discuss, in turn, that the principle of causality, a superior law even in physics, reigns also in the non-material world. Though, determinism in the material universe and causality in both worlds seem to be sufficient conditions, to eliminate “chaotic”, or probabilistic causes from human (and divine) action.
2. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Robert Piłat, Martyna Filcek Robert Piłat
Tragedia i sceptycyzm
The Tragedy and the Skepticism

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Najbardziej rozpowszechniona interpretacja sytuacji tragicznej odwołuje się do pozytywnego konfliktu sił lub wartości. W artykule badamy inną możliwość: skupienie się na uwikłanym w tragedię akcie negatywnym, czyli odżegnaniu się bohatera tragicznego od istotnych dóbr i więzi, sprawiającym, że od początku żyje on w zawężonym świecie, w którym nie da się ani wybrać dobra, ani ocalić samego siebie. Odróżnienie pozytywnego i negatywnego aspektu sytuacji tragicznej zestawiamy z odróżnieniem dwóch warstw tragedii. Pierwsza obejmuje obiektywne nieszczęście i strategie oporu ofiary, druga obejmuje nową interakcję między podmiotem i rzeczywistością zmienioną przez jego opór. Ta nowa interakcja powiększa nieszczęście i jest źródłem tragicznej winy. Pomiędzy obiema warstwami występuje dynamiczna wymiana treści, podobnie jak między negatywnym i pozytywnym aspektem tragedii. Akt negatywny (odrzucenie wartości i więzi) oraz pozytywny (konflikt wartości, racji, roszczeń) są wzajemnie uwikłane. Interpretacja tragedii wymaga śledzenia obu kierunków ich interakcji. Właściwe jest, by hermeneutyka filozoficzna zaczynała od aktu negatywnego, ponieważ pokazuje on zanurzenie tragedii w strukturze egzystencji. Nie usuwa to jednak potrzeby innej hermeneutyki, rozpoczynającej od doświadczenia tragicznego. Staraliśmy się pokazać tę możliwość, odwołując się do filozofii Lwa Szestowa.
3. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Anna Głąb Anna Głąb
Wrongdoing and Forgiveness in Boris Pasternak’s Doctor Zhivago
Krzywda i Przebaczenie w Doktorze Żywago Borysa Pasternaka

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Could even the most ideal love justify betrayal? The author invites the reader to examine Boris Pasternak’s Doctor Zhivago through the lens of wrongdoing and forgiveness. She ponders whether Lara Antipova and Yura Zhivago can justify their actions with the beauty and the force of their love. In the light of the moral consequences of their actions, she finds such justification to be impossible. In her view the novel, culminating in the main characters’ deaths, opens itself to a transcendental sphere in which wounded people are laid bare in their humanity before themselves, free of the baggage of guilt and harm, ready for conciliation.
4. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Dominik Jarczewski Dominik Jarczewski
Jaka konwergencja? Jaka korespondencja? Peirce’owska koncepcja prawdy
What Convergence? What Correspondence? Peirce’s Account on Truth

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Artykuł bada relację między korespondencją a konwergencją w teorii prawdy Charlesa S. Peirce’a. Analiza kontekstu wprowadzenia pragmatycznej koncepcji prawdy, a także jej struktury logicznej prowadzi do wniosku, że stanowisko Peirce’a należy rozumieć raczej jako reformę klasycznego pojęcia prawdy niż jego odrzucenie. W szczególności podjęte zostaje zagadnienie nominalistycznej i realistycznej interpretacji klasycznych i nieklasycznych ujęć prawdy oraz krytyka propozycji pogodzenia aktualistycznej i kontrfaktycznej interpretacji warunku konwergencji.
5. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Rafał Lewandowski Rafał Lewandowski
Prawda, Jej aspekty ontologiczne i idea intelektu nieskończonego w Badaniach logicznych Edmunda Husserla
The Truth, Its Ontological Aspects and the Idea of Infinite Intellect in Edmund Husserl’s Logical Investigations

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Celem niniejszego artykułu jest analiza teorii prawdy zawartej w Badaniach logicznych Edmunda Husserla. W swojej analizie wychodzę od szczegółowego opisu warunków możliwości prawdy na gruncie Husserlowskiej aletejologii. Pokazuję, że teoria ta przyjmuje korelację, paralelizm między subiektywnymi a obiektywnymi warunkami możliwości poznania jako warunek możliwości prawdy. Konsekwencją tych analiz jest wyjaśnienie, jak Husserl rozumie założoną w Badaniach korespondencyjną definicję prawdy, a także uzasadnienie tezy, że to rozumienie zakłada ontologiczną definicję prawdy i ideę intelektu niekończonego jako ideał bezpośredniej i wyczerpującej prezentacji przedmiotu poznania. Zaprezentowane przeze mnie wnioski nie stanowią jednak pełnej interpretacji aletejologii Husserla. Powstrzymuję się bowiem od wyciągania metafizycznych konsekwencji z tej teorii, tzn. nie rozstrzygam kwestii realizmu/idealizmu w Badaniach oraz kwestii tego, czy ideę intelektu niekończonego należy rozumieć w określony sposób metafizyczny (np. teistyczny), czy tylko jako ideę regulatywną w sensie Kanta.
6. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Witold Marzęda Witold Marzęda
Daniela C. Dennetta hipoteza językowej genezy świadomości
Daniel C. Dennett’s Language of Consciousness

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Artykuł referuje poglądy amerykańskiego filozofa Daniela C. Dennetta, dotyczące językowego charakteru świadomości. W pierwszym kroku autor rekonstruuje Dennettowską strategię naturalizacji świadomości, pokazując, jak język umożliwia powstanie świadomości w toku ewolucji ludzi. Naturalizacja ta jest możliwa, wedle Dennetta, jedynie przy behawiorystycznym założeniu, zgodnie z którym świadomość jest ukrytym zachowaniem językowym. Autor pokazuje, jak Dennett przyswaja i przekształca pierwotne pomysły behawiorystów Meada, Skinnera i Jaynesa, wpisując je w ewolucyjny scenariusz. Inskrypcja ta prowadzi do konkretnych problemów, rozważanych w ostatniej części pracy: a) w filozofii Dennetta występują właściwie dwie definicje świadomości: pierwsza głosi, że świadomość jest pewnego rodzaju zachowaniem językowym, druga natomiast, że jest wirtualną maszyną memetyczną; b) Dennett nie wyjaśnia zasady rozstrzygalności, która pokazywałaby, jak dana treść umysłu może zostać uświadomiona, zamiast tego podaje tylko metaforę rywalizacji, w której pewne zdarzenia w mózgu (treści umysłowe) wygrywają z innymi; c) wpisanie możliwego scenariusza rozwoju świadomości w pejzaż ewolucji nie oznacza jeszcze, że teoria może zostać empirycznie sprawdzona.
7. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Robert Kublikowski Robert Kublikowski
Inferencjalizm semantyczny. Studium analityczno-krytyczne filozofii języka Roberta B. Brandoma
Semantic Inferentialism: Analytical and Critical Study of Robert B. Brandom’s Philosophy of Language

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Inferencjalizm semantyczny Roberta B. Brandoma jest ważną i nową teorią znaczenia we współczesnej, analitycznej filozofii języka. Wyłożona została w bardzo obszerny sposób w monografii pt. Making It Explicit: Reasoning, Representing and Discursive Commitment. Jest to teoria jednocześnie pragmatyczna, normatywna, holistyczna i dyskursywna. Stanowisko Brandoma jest z jednej strony gloryfikowane, natomiast z drugiej strony wzbudza kontrowersje. Powstaje zatem metafilozoficzne pytanie: Jak ocenić wkład tej teorii w filozofię języka? Inferencjalizm akcentuje wnioskowania materialne, askrypcje de re i użycie wyrażeń deiktycznych. Są to kategorie „wertykalne”, akcentujące „związek” z rzeczywistością. Brandom jednak kładzie nacisk także na anaforyczną koncepcję referencji i prawdy. To czyni jego podejście wartościowym, anaforyczne bowiem rozumienie referencji i prawdy dostarcza dodatkowego objaśnienia użycia słów „odnosi się” i „ jest prawdziwe”. Ale kategorie te są „horyzontalne”. Brandom dostrzega problem nabywania empirycznego znaczenia przez wyrażenia inicjujące łańcuchy anaforyczne i proponuje — jako próbę rozwiązania problemu — zmodyfikowanie inferencjalizmu semantycznego przez poszerzenie go o epistemologią rewizyjną i fallibilistyczną. Dodatkowo wspomaga on swoją teorię przez pragmatykę normatywną, aplikującą kategorię asercji, uprawnienia, różnorodnych zobowiązań, czy „zdobywania punktów”. Wydaje się jednak, że wciąż brakuje pojęcia prawdziwości mocniejszego niż to zaproponowane w koncepcji anaforycznej — pojęcie prawdy, wyrażone przy użyciu relacji korespondencji między językiem a rzeczywistością. Idea korespondencji ma tę wadę, że trudno jest ją satysfakcjonująco zdefiniować. Ważną jednak zaletą takiej relacji jest to, że jest ona relacją „język–rzeczywistość”, a nie tylko anaforyczną relacją „język–język”. Postawiony zarzut nie dyskwalifikuje inferencjalizmu. Wyraża on jedynie ogólno-epistemologiczną trudność z definicją prawdy. Natomiast doniosłością inferencjalizmu jest to, że próbuje on łączyć różne elementy, a przez to — w bardziej adekwatny sposób — objaśnić czym jest znaczenie i wyjaśnić, jak wyrażenia je nabywają.
8. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Zenon E. Roskal Zenon E. Roskal
Piotra Chojnackiego teoria eklektycznej filozofii przyrody
Piotr Chojnacki’s Theory of Eclectic Philosophy of Nature

abstract | view |  rights & permissions | cited by
W artykule jest analizowana Piotra Chojnackiego teoria filozofii przyrody. Teoria ta była istotnym składnikiem rozwijanego w polskim środowisku filozoficznym tomizmu lowańskiego, który znajduje się aktualnie w kryzysie. Pokazuję, że ta metafilozoficzna teoria jest eklektycznym zestawieniem elementów pozytywizmu, neokantyzmu i arystotelizmu. Argumentuję, że przyczyną kryzysu tomizmu lowańskiego był eklektyczny charakter tej filozofii. Aczkolwiek we współczesnej filozofii dochodzi do rehabilitacji eklektyzmu, to jednak z uwagi na dominujący scjentyzm i naturalizm perspektywy rozwoju filozofii przyrody inspirowanej programem neotomizmu lowańskiego wydają się mocno ograniczone.
9. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Marek Sikora Marek Sikora
From the Death to Rebirth of Religion: Evolution of Leszek Kołakowski’s Thought in the Context of the Question: “Who Is Man?”
Od Śmierci Do Ponownych Narodzin Religii

abstract | view |  rights & permissions | cited by
In his numerous books and articles, Leszek Kołakowski brought up a number of topics in the fields of the history of philosophy and contemporary philosophy. His work offers valuable insights into problems revolving around Karl Marx’s philosophy, social philosophy, and the philosophy of religion, to mention but a few. In all these areas of thought, the Polish philosopher centres his focus on the fundamental question of man. The present paper is aimed at discussing Leszek Kołakowski’s contribution to the philosophical debate on this topic. The evolution of Kołakowski’s views is traced from the Marxist concept of man which, after a certain period, is discarded by the philosopher in favour of a religious concept, to be confronted again with a liberal theory. Kołakowski is not uncritical about any of the conceptions, which testifies to the profound complexity of every attempt to gain insights into the very essence of the human being which, irrespective of the doctrine or perspective taken for interpretation, escapes clear-cut definition. However, despite the lack of unambiguous definitions Kołakowski recognises that the sole point of reference in any attempts to gain an understanding of the human condition in culture is religion.
10. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Julia Rejewska Julia Rejewska
W poszukiwaniu prawdy moralnej. Analiza porównawcza teorii Tadeusza Stycznia i Alaina Badiou
In Search of Moral Truth: The Comparative Analysis of the Ethical Theories by Tadeusz Styczeń and Alain Badiou

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Celem niniejszego artykułu jest pokazanie problemu prawdy w etyce w świetle teorii etycznych dwóch filozofów: Tadeusza Stycznia i Alaina Badiou. Artykuł jest podzielony na trzy części. W pierwszej z nich została zaprezentowana etyka prawdy Tadeusza Stycznia, a w części drugiej — etyka prawd Alaina Badiou. W części trzeciej zostało przedstawione rozumienie prawdy jako podstawy etyki, co pozwoliło ukazać koncepcje prawdy tkwiące u podstaw etyk Stycznia i Badiou i je porównać.
11. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Piotr Stanisław Mazur Piotr Stanisław Mazur
W kręgu filozoficznych inspiracji Andrzeja Maryniarczyka
On Andrzej Maryniarczyk’s Philosophical Inspirations

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Artykuł pokazuje źródła filozoficznych inspiracji Andrzeja Maryniarczyka, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli trzeciego pokolenia Lubelskiej Szkoły filozoficznej. Szkoła ta nawiązuje do tradycji arystotelesowsko-tomistycznej, w której centralną rolę odgrywa metafizyka. To właśnie myśl Stagiryty i Akwinaty stała się dla Maryniarczyka przedmiotem badań oraz źródłem inspiracji. Autor Metody metafizyki realistycznej sięgał także do myśli Mieczysława Alberta Krąpca i Karola Wojtyły, współczesnych reprezentantów nurtu tomistycznego, a zarazem przedstawicieli Lubelskiej Szkoły Filozoficznej. Maryniarczyk uczył się od swoich poprzedników rozumienia, czym filozofia jest, co jest jej przedmiotem i jak należy ja uprawiać. Myślicieli tych traktował jako swoich przewodników w realistycznym filozofowaniu, czerpiąc od nich inspirację do bycia filozofem w XXI wieku poprzez zajmowanie określonej postawy wobec rzeczywistości i toczącego się dyskursu.
dyskusje
12. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Anna Brożek Anna Brożek
Pytania w opisie analitycznym. Logika erotetyczna z metodologicznego punktu widzenia
Questions in the Analytical Description: Erothetic Logic from a Methodological Point of View

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Artykuł przedstawia metodę opisu analitycznego w zastosowaniu do teorii pytań. Metoda ta, zrekonstruowana przez Tadeusza Czeżowskiego, a aplikowana szeroko w Szkole Lwowsko-Warszawskiej, znajduje zastosowanie przede wszystkim na preteoretycznym etapie badań, tj. do konstrukcji siatki pojęciowej danej dyscypliny i klasyfikacji dziedziny badań. Jako przykład zastosowania tej metody wskazana została teoria pytań Kazimierza Ajdukiewicza oraz jej rozwinięcia, a zwłaszcza opublikowana niedawno monografia Adama Jonkisza. Omówione zostały metody alternatywne względem opisu analitycznego ze względu na dobór materiału empirycznego i perspektywę teoretyczną. Na tym tle pokazane zostały różnice między odmiennymi nurtami w badaniach erotetycznych i źródła nieporozumień między przedstawicielami tych nurtów.
13. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Marek Lechniak Marek Lechniak
Czy da się pominąć ontologię? Uwagi na marginesie Pytań i odpowiedzi Adama Jonkisza
It Is Possible to Omit Ontology? Some Remarks Concerning Adam Jonkisz’s Book Pytania i odpowiedzi [Questions and Answers]

abstract | view |  rights & permissions | cited by
W artykule najpierw w kilku zdaniach przedstawiam główne tezy Ajdukiewicza teorii pytań, następnie krótko prezentuję zasadnicze tezy książki Jonkisza oraz niewątpliwe zalety tej pracy. Następnie przedstawię moje zastrzeżenia co do pewnych rozstrzygnięć teoretycznych przyjętych przez Autora, a mianowicie założenia, że osnowy pytań są ciągiem składników bez żadnych wymagań składniowych, założenia o szczególnym charakterze tzw. uogólnionej negacji oraz założenia, że w pracy nie są przyjęte żadne założenia ontologiczne. Przyjęcie języka teorii mnogości jest już uprzywilejowaniem ontologii teoriomnogościowej.
14. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Jacek Wojtysiak Jacek Wojtysiak
Kilka wątpliwości co do Adama Jonkisza teorii pytań
A Few Doubts about Adam Jonkisz’s Theory of Questions

abstract | view |  rights & permissions | cited by
W tekście omawiam i dyskutuję książkę Adama Jonkisza Pytania i odpowiedzi. Ujęcie teoriomnogościowe. Poruszam m.in. problem minimalnego składnika osnowy pytania, podziału pytań, specyfiki pytań egzystencjalnych. Stawiam tezę, że każde pytanie jest pytaniem do uzupełnienia, w tym sensie, że każde pytanie wyraża lukę w naszej wiedzy, która powinna być wypełniona. Naturalny podział pytań odpowiada liczbom i rodzajom tych luk.
15. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Adam Jonkisz Adam Jonkisz
Logiczne ujęcie pytań i odpowiedzi. Uwagi merytoryczne i metodologiczne
The Logical Construal of Questions and Answers: Substantive and Methodological Remarks

abstract | view |  rights & permissions | cited by
W artykule odnoszę się do wypowiedzi Anny Brożek, Marka Lechniaka i Jacka Wojtysiaka, sformułowanych w dyskusji nad monografią Pytania i odpowiedzi. Ujęcie teoriomnogościowe. Zawarte w artykule odpowiedzi są podzielone na merytoryczne i metodologiczne, odpowiednio do tego, czy sformułowane w tych wypowiedziach komentarze i propozycje ulepszeń odnoszą się do zaproponowanej w monografii koncepcji, czy do stosowanych w niej metod jej budowania. W uwagach merytorycznych odpowiadam na kwestie związane ze strukturą, rodzajami i trafnością pytań. Argumentuję, że: (i) zaproponowane w monografii schematy struktury pytań są takim rozwinięciem tzw. schematu polskiego, które daje możliwość ukazania i usunięcia wieloznaczności dowolnych zdań pytajnych i opartych na nich pytań; (ii) choć ogólny schemat struktury jest wspólny dla wszystkich pytań, to przyjęte w monografii podziały pytań — a zwłaszcza na pytania do rozstrzygnięcia i pozostałe — są merytorycznie uzasadnione i logicznie poprawne; (iii) trafne są twierdzenia dotyczące związków między trafnością pytań a prawdziwością ich założeń, choć ogólne wnioskowanie od prawdziwości założeń do trafności pytań problemowych wymaga (zgodnie z uwagą J. Wojtysiaka) dodatkowego warunku. Uwagi metodologiczne dotyczą tzw. składnikowo-kombinatorycznej metody analizowania pytań, pojęcia tzw. uogólnionej negacji oraz oceny metod filozofowania widocznych w monografii na tle metody wzorcowej (opisanej przez A. Brożek). Okazuję, że: (iv) stosowana w monografii metoda reprezentowania i analizowania zdań pytajnych daje narzędzie do wyróżniania wszystkich ich możliwych znaczeń (możliwych pytań), co w rekonstruowaniu sytuacji pytajnych zawęża analizy do pytań zgodnych z regułami języka (wyklucza konstruowanie zestawień bezsensownych, przed którymi ostrzega M. Lechniak), a z drugiej strony dopuszcza, że spośród ogółu możliwych są uwzględniane tylko pytania w danej sytuacji aktualne; (v) negacja non, choć jest ostatecznie oparta na negacji przedzdaniowej (jest zdefiniowana przez alternatywę ∨ i negację ~), to jest jej uogólnieniem, ponieważ może być stosowana nie tylko do całej osnowy p pytania ”Czy p?”, lecz także do jej dowolnych członów, aż do pojedynczych składników, a przy tym jest równoważnie wymienna z negacją ~ w sytuacji negowania całej osnowy p; (vi) sposób filozofowania, który zastosowałem w monografii, jest zgodny z metodą łączącą analizowanie, parafrazowanie i aksjomatyzację, choć daleko mu zwłaszcza do wzorcowej aksjomatyzacji oraz wymaga uzupełnienia w zakresie tzw. teoretycznego „korpusu werbalnego”, tj. odniesień do innych koncepcji pytań i odpowiedzi.
16. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Błażej Gębura Błażej Gębura
O (domniemanej) idolatryczności religii
On the (Alleged) Idolatry of Religion

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Ireneusz Ziemiński twierdzi, że idolatria należy do istoty religii i z tego powodu nieidolatryczna religia jest niemożliwa. Wobec tego poglądu formułuję trzy zarzuty: zarzut z „religii zero”, zarzut z przypadkowego aktu czci oraz zarzut z nierelewantności dystansu ontycznego. Zarzut z „religii zero” odnosi się do możliwości istnienia religii indywidualnej i niezinstytucjonalizowanej, a więc pozbawionej składowych typowych religii, które są stale zagrożone idolatrią. Zarzut z przypadkowego aktu czci sugeruje, że możliwa jest sytuacja, w której ktoś myli przedmiot własnego aktu czci i nieświadomie czci Boga, nie popełniając przy tym idolatrii. Zarzut z nierelewantności dystansu ontycznego wskazuje, że transcendencja Boga nie jest przeszkodą w oddawaniu czci, ale jej koniecznym warunkiem.
17. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Marcin Iwanicki Marcin Iwanicki
Religia przez czarny monokl
Religion through the Black Monocl

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Tekst jest polemiką z główną tezą książki Ireneusza Ziemińskiego Religia jako idolatria, która głosi, że religia jest z istoty czy z konieczności idolatrią. Autor argumentuje, że teza ta nie została odpowiednio uzasadniona, a także wskazuje kilka zagadnień poruszonych w książce, które wymagają dalszego namysłu.
18. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Ireneusz Ziemiński Ireneusz Ziemiński
O rzeczywistej i nieuchronnej idolatryczności religii — odpowiedź polemistom
On the Actual and Unavoidable Idolatry of Religion: An Answer to Polemicians

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Krytyka tez zwartych w mojej książce Religia jako idolatria, przedstawiona w polemikach autorstwa Błażeja Gębury i Marcina Iwanickiego, jest zasadniczo nietrafna. Głównym powodem jest to, że Autorzy zarzutów nie przedstawili żadnego historycznego przykładu zjawiska religijnego niebędącego idolatrią. Odwołując się jedynie do przykładów logicznie możliwych (można niesprzecznie pomyśleć akt religijnej czci, który nie byłby idolatryczny), nie podali warunków, jakie musiałyby zostać spełnione, aby ów akt mógł zostać urzeczywistniony; tymczasem podstawowym z nich jest zmiana ontycznego i epistemicznego statusu człowieka jako istoty zdolnej bezpośrednio obcować z Bogiem. Również podane przez Polemistów bardziej szczegółowe argumenty nie obalają tezy o nieuchronnej idolatryczności religii. Jeśli bowiem Bóg przyjmuje wszystkie akty czci, składane Mu w dziejach, to należy Go oskarżyć o łamanie elementarnych zasad moralnych, trudno bowiem zaakceptować krwawe ofiary składane Mu z ludzi i zwierząt. Z kolei „religia zero” jest niemożliwa do spełnienia; z jednej strony okazuje się fenomenem całkowicie prywatnym (analogicznym do prywatnego języka), z drugiej — oznacza poznanie Boga na sposób ludzki (jest zatem idolatryczna, co przyznaje także Autor zarzutu). Podobnie nieświadomy akt czci (podziw dla najwyższego drzewa na świecie) jest doznaniem estetycznym, a nie religijnym; teistyczna interpretacja tego aktu nosi znamiona przemocy symbolicznej, a także redukuje doświadczenia religijne do poczucia piękna. Nie ma też wątpliwości, że postulowany przez Polemistów dystans ontyczny jako konieczny warunek religii nieidolatrycznej w rzeczywistości ją uniemożliwia, ponieważ nawet Bóg nie jest w stanie objawić się nam takim, jaki jest, lecz musi się dostosować do naszych ograniczeń poznawczych; może się zatem objawić jedynie jako nie-Bóg. Z tego powodu każdy akt religijny jest nieuchronnie idolatryczny; nie oznacza to jednak (wbrew opinii Polemistów) nadużycia słowa „idolatria” do zjawisk religijnych, lecz właściwy opis ich natury. Mimo to nie należy całkowicie eliminować religii z życia społecznego; dopóki bowiem ludzie religijni nikogo nie krzywdzą i nie próbują narzucać swoich idoli innym osobom, mają prawo bez przeszkód w nie wierzyć, a nawet je czcić.
tłumaczenia
19. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
Tim Maudlin, Elżbieta Drozdowska Tim Maudlin
Metafizyczne implikacje fizyki kwantowej
Distilling Metaphysics from Quantum Physics

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Przełożony tu na język polski tekst „Distilling Metaphysics from Quantum Physics” Tima Maudlina stanowi rozdział z The Oxford Handbook of Metaphysics. Autor omawia w nim sześć ważnych zagadnień metafizycznych, na które fizyka kwantowa rzuca nowe światło. Każde z nich naświetla z punktu widzenia trzech podstawowych interpretacji mechaniki kwantowej: teorii kolapsu funkcji falowej (von Neumanna lub GRW), teorii zmiennych ukrytych (Bohm) i interpretacji wieloświatowej (Everett). Omówione zagadnienia to determinizm, dookreśloność wartości wielkości fizycznych, rola obserwatora, nieoznaczoność i komplementarność, logika kwantowa, a także splątanie kwantowe i nielokalność.
20. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
John Martin Fischer, Marcin Iwanicki, Joanna Klara Teske John Martin Fischer
Morał z przykładów frankfurtowskich
The Frankfurt Cases: The Moral of the Stories

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Autor argumentuje, że morał przykładów frankfurtowskich jest następujący: jeśli determinizm przyczynowy wyklucza odpowiedzialność moralną, to nie na mocy eliminacji alternatywnych możliwości, a następnie odpowiada na najważniejsze wyzwanie dla tej tezy, mianowicie argument nazywany „obroną przez dylemat”.