artykuły |
1.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
63 >
Issue: 4
Jarosław Olesiak
Jarosław Olesiak
The “Logic” of Aristotelian Causality:
An Analysis of the Genesis of Artifacts
„Logika” Arystotelesowskiej Przyczynowości
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
The present paper, taking as a point of departure Aristotle’s dispute with the ancient physicalists in Physics II.8-9 about the role of the final cause in nature, examines the context of the problem, his theory of the causes. Aristotle assumes an analogy between nature and craft and takes the production of artifacts to be paradigmatic. With these assumptions as guiding principles, the paper attempts to motivate his causal theory and propose what may be called a “logic” of the causes. It examines artefactual coming-to-be more closely, focusing on the aspects of Aristotle’s account that are highlighted in his explanation of natural coming-to-be: the basic character of the causes, the peculiar distinction between the causes and the accompanying the deeper coincidence among three of them, the complementarity between the final and moving causes, the nature and role of desire in coming-to-be, and the primacy of form. It introduces the notion of a trans-temporal objective whole and shows the need to consider the full whole — which includes the entire process of coming-to-be together with its source — as the proper context for a full understanding of coming-to-be. It also points out the importance of the distinction between the objective and subjective perspectives, especially useful in understanding final causality.
Spór Arystotelesa ze starożytnymi fizykalistami przekazany w Fizyce II.8-9 dotyczy roli przyczyny celowej w przyrodzie. W artykule analizowana jest arystotelesowska teoria przyczyn jako szerszy kontekst tego sporu. Przyjmując analogię między naturą a sztuką oraz uznając paradygmatyczny charakter tworzenia artefaktów, autor stara się uzasadnić arystotelesowską teorię przyczyn. Badanajest geneza artefaktów z punktu widzenia tych aspektów teorii Arystotelesa, które są wyróżnione w jego wyjaśnieniu naturalnego powstawania. Omawia się zasadniczy charakter każdej przyczyny, różnice między przyczynami oraz swoistą zbieżność między trzema z nich, komplementarność między przyczyną sprawczą a celową, naturę i rolę pragnienia w procesie powstawania oraz prymat formy. Wprowadza się pojęcie pełnego czasowego przedmiotu (trans-temporal whole). Wskazuje się na konieczność uwzględnienia pełnego przedmiotu - obejmującego cały proces powstawania, wraz z jego źródłem - jako stosowny kontekst dla właściwego rozumienia powstawania. Przedstawia się także rozróżnienie pomiędzy perspektywą obiektywną i subiektywną, którejest szczególnie przydatne w wyjaśnianiu przyczynowości celowej.
|
|
|
2.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
63 >
Issue: 4
Stanisław Janeczek
Stanisław Janeczek
Oświeceniowa kultura naukowa w kontekście filozoficznym:
Z dziejow Komisji Edukacji Narodowej (cz. 1)
Learned Culture in the Enlightenment in the Philosophical Context
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Artykuł przestawia dydaktykę KEN, koncentrując się na ukazaniu reform oświatowych charakterystycznych dla epoki oświecenia. W szczególności ukazuje specyfikę styku ówczesnej filozofii i nowożytnej nauki, stopniowo wyzwalającej się z hegemonii filozofii. Wskazuje na dominujący podówczas duch utylitaryzmu, a w warstwie metodologicznej - programowy eklektyzm. Postawa ta ujawniła się w całym szkolnictwie europejskim, a więc nie tylko we Francji, przodującej przynajmniej w zakresie deklaracji programowych, ale zwłaszcza w centralistycznie reformowanej oświacie w monarchii habsburskiej. Jest ona także właściwa tak reprezentacyjnemu świadectwu ówczesnej kultury naukowej, jakim była Wielka Encyklopedia Francuska, do której nawiąże wprost KEN. W szkole europejskiej wzbogacano studium językowo-humanistyczne o kształcenie matematyczno-przyrodnicze, zachowując kurs filozofii w duchuphilosophia recen- tiorum, przynajmniej na poziomie uniwersyteckim. Filozofia ta krytycznie asymilowała elementy nowożytnej epistemologii, a zwłaszcza osiągnięcia nowożytnego przyrodoznawstwa. Podejście to było typowe dla szkolnictwa reformowanego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez środowiska wyznaniowe, zwłaszcza zakon pijarów i jezuitów. Z czasem coraz bardziej upowszechni się empirystyczna epistemologia, owocująca fenomenalizmem kwestionującym możliwość uprawiania maksymalistycznie pojętej filozofii w formie nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego funkcjonującego w szkole tradycyjnej. Mimo krytyki tego modelu kształcenia, presja tzw. długiego trwania (longue durée) tłumaczy zachowanie w szkole oświeceniowej elementów filozoficznych nawet w przyrodoznawstwie, w formie interpretacji korzystającej z kategorii substancji i jej właściwości, a nawet koncepcji duszy zwierzęcej.
This paper depicts the didactic approach of the Commission of National Education (Pol. KEN). It focuses on the educational reforms characteristic of the Age of the Enlightenment. In particular, it shows the specific character of the then philosophy and modern science that gradually liberated itself from the hegemony of philosophy. It pinpoints the spirit of utilitarianism that dominated at that time, and in its methodological aspect policy eclecticism. This attitude was manifested throughout European education, therefore not only in France, which was leading at least in her policy declarations, but especially in the Habsburg monarchy whose education was under centralistic reformation. It was also proper to the then learned culture of the Encyclopaedia, or a Systematic Dictionary of the Sciences, Arts, and Crafts, on which the KEN would draw. The European school of linguistic and humanistic studies was enriched by mathematics and natural sciences, whereas a course in philosophy in the spirit of philosophia recentiorum was maintained, at least at the university level. This philosophy assimilated some elements of modern epistemology in a critical manner, especially the accomplishments of modern natural science. Such approach was typical of reformed education in the Polish-Lithuanian Commonwealth by religious milieus, especially the Piarists and Jesuits. In the course of time empiristic epistemology became more and more popular and bore fruit in the form of phenomenalism which questioned the pursuit of philosophy maximalistically understood in the form of modern Christian Aristotelianism in the traditional school. Despite criticism of this model of education, the pressure of the so-called long duration (longue durée) accounts for the maintenance of philosophical elements in Enlightenment school, even in natural science, in the form of interpretation that takes advantage of the category of substance and its properties, and even of the conception of animal soul.
|
|
|
3.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
63 >
Issue: 4
Stanisław Janeczek
Stanisław Janeczek
Oświeceniowa kultura naukowa w kontekście filozoficznym:
Z dziejow Komisji Edukacji Narodowej (cz. 2)
Learned Culture in the Enlightenment in the Philosophical Context
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Artykuł przestawia dydaktykę KEN w zakresie sformułowań programowych, podręczników i praktyki dydaktycznej, ukazanych na tle reform charakterystycznych dla ówczesnej szkoły europejskiej. W ukazaniu realiów kultury naukowej funkcjonującej w szkolnictwie zarządzanym przez Komisję skupiono się na oddaniu specyfiki styku filozofii i nowożytnej nauki, nieraz znacznie odbiegającego od realiów współczesnych.Nauczanie w szkołach KEN należy niewątpliwie do programowo eklektycznej kultury intelektualnej oświecenia, godzącej szkołę tradycyjną z postulatami nowożytnymi. Postawa ta ujawniła się w całym szkolnictwie europejskim, a więc nie tylko we Francji, przodującej przynajmniej w zakresie deklaracji programowych, ale zwłaszcza w centralistycznie reformowanej oświacie w monarchii habsburskiej. Jest ona także właściwa tak reprezentacyjnemu świadectwu ówczesnej kultury naukowej, jakim była Wielka Encyklopedia Francuska, do której KEN wprost nawiązywała. Szkoły KEN odchodzą od utożsamiania kształcenia realnego z kursem filozofii, co nasili się wraz z upowszechnianiem się empirystycznej epistemologii, owocującego fenomenalizmem rugującym podejście ufundowane na filozofii, w szkole tradycyjnej właściwe nowożytnemu arystotelizmowi chrześcijańskiemu. W szkole europejskiej wzbogacano studium językowo-humanistyczne o kształcenie matematyczno-przyrodnicze, zachowując kurs filozofii w duchu philosophia recentiorum, przynajmniej na poziomie uniwersyteckim. Filozofia ta krytycznie asymilowała elementy nowożytnej epistemologii, a zwłaszcza osiągnięcia nowożytnego przyrodoznawstwa. Postawa ta była charakterystyczna także dla szkoły zreformowanej w połowie wieku XVIII na teranie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zwłaszcza przez zakon pijarów i jezuitów. KEN wprowadziła natomiast samoistne przedmioty matematyczno-przyrodnicze, co zaowocowało ograniczeniem wykładu filozofii, którą w szkołach średnich sprowadzono do kursu logiki i ukierunkowanej praktycznie etyki, a na uniwersytetach do prawa naturalnego z odniesieniami społecznymi, politycznymi i ekonomicznymi. Zaowocowało to nawet odejściem od tradycyjnej struktury uniwersytetu, z propedeu- tycznym wydziałem filozoficznym, gdy w duchu fizjokratycznego porządku fizycznego i moralnego ukonstytuowano dwuczłonową strukturę szkół wyższych. Tym niemniej presja tzw. długiego trwania (longue durée) tłumaczy zachowanie elementów filozoficznych nawet w przyrodoznawstwie, dzielone z ówczesną szkołą europejską, a więc w formie interpretacji korzystającej z kategorii substancji i jej właściwości, a nawet koncepcji duszy zwierzęcej.
The paper depicts the didactic approach of the Commission of National Education (Pol. KEN). It shows curricula policy, textbooks, and didactic practice against the backdrop of reforms characteristic of the then European school. In presenting the reality of learned culture in education managed by the Commission attention is focused on the specific borderline between philosophy and modern science, the areas that many a time diverged from contemporary circumstances.Teaching in the KEN schools undoubtedly belongs to the policy of eclectic intellectual culture of the Enlightenment that seeks to reconciliate the traditional school with modern postulates. This attitude was manifested throughout European education, therefore not only in France, which was leading at least in her policy declarations, but especially in the Habsburg monarchy whose education was under centralistic reformation. It was also proper to the then learned culture of the Encyclopaedia, or a Systematic Dictionary of the Sciences, Arts, and Crafts, on which the KEN would directly draw. The KEN schools diverge from the identification real education with a course of philosophy, a fact became more prominent together with the popularisation of empiri- stic epistemology that resulted in phenomenalism; the latter eliminated the approach founded on philosophy in the traditional school, the approach proper to modern Christian Aristotelianism. The European school of linguistic and humanistic studies was enriched by mathematics and natural sciences, whereas a course in philosophy in the spirit of philosophia recentiorum was maintained, at least at the university level. This philosophy assimilated some elements of modern epistemology in a critical manner, especially the accomplishments of modern natural science. Such attitude was also characteristic of the school reformed in the mid-eighteenth century in the Polish-Lithuanian Commonwealth, especially by the Piarists and Jesuits. The KEN introduced independent mathematical and natural science subjects, a fact that resulted in limitation of the course of philosophy which in secondary education was reduced to a course in logic and practical ethics, and at universities to natural law with some social, political, and economic references. This resulted in departure from the traditional structure of university, with a propaedeutic faculty of philosophy, where a two-part structure of higher education was constituted in the spirit of physiocratic physical order and moral order. Nevertheless the pressure of the so-called long duration (longue durée) accounts for the maintenance of philosophical elements in Enlightenment school, even in natural science, in the form of interpretation that takes advantage of the category of substance and its properties, and even of the conception of animal soul.
|
|
|
4.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
63 >
Issue: 4
Damian Maziarz
Damian Maziarz
U źrodeł myśli libertariańskiej
At the Sources of Libertarian Thought
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Artykuł traktuje o libertarianizmie, jego genezie, źródłach i odłamach. Jest to stosunkowo młody ruch ideowo-polityczny. Libertarianie szczególny nacisk kładą na prawa jednostki do własności prywatnej i indywidualizm. Mają krytyczny ogląd instytucji państwa, wyrażający się w postulacie radykalnego ograniczenia jego uprawnień (minarchizm) lub też jego demontażu (anarchokapitalizm). Minarchizm i anarchokapitalizm stanowią dominujące nurty współczesnego libertarianizmu. Minarchiści opowiadają się za tym, żeby kompetencje państwa zostały zawężone do minimum - powinno ono sprawować pieczę nad wymiarem bezpieczeństwa (wojsko, policja, sądownictwo) i całkowicie powściągnąć ingerencję w gospodarkę. Anarchokapitaliści z kolei stoją na stanowisku, że instytucja państwa powinna zostać zniesiona. Uznają oni bowiem, że nie sposób pogodzić wolności jednostki i prawa do własności prywatnej w ramach państwa - nawet takiego, którego władza sprowadza się do zawiadywania sektorami zaznaczanymi przez minar- chistów. Radykalni libertarianie spod znaku anarchokapitalizmu są zdania, że wszelkie uprawnienia państwa powinny zostać przekazane prywatnej inicjatywie.
In this paper the author presents the Libertarian Thought in the perspective of its genesis and interpretations. Libertarianism is an young ideological movement focused on rights of an individual (like the right to property). It has the critical attitude towards authority what is expressed in the postulate of radical limitation of its powers (Minarchism) or its dismantling (Anarcho-capitalism). In the approach of minarchists, the state have the only one responsibility: it should supervise on security dimension by management of armed forces, police and judiciary. Anarcho-capitalists claim that the institution of state should be abolished. They recognize the fact that there is no way to reconcile individual liberty and the right to private property within the state — even in situation where state is focused on dimension of security. Radical libertarians with anarcho-capitalist inclination maintain that all powers of the state should be transmitted to the private sector.
|
|
|
5.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
63 >
Issue: 4
Wiesław Galus
Wiesław Galus
Architektura świadomości:
Część III: Wola i sens istnienia
Architecture of Consciousness
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
W części III przedstawiono motywacje do aktywności autonomicznego systemu inteligentnego w postaci bólu i przyjemności. Wskazano, ze kształtowanie zaawansowanych stanów świadomości takiego systemu wymaga innego rodzaju motywacji w postaci ciekawości i potrzeby zrozumienia. Przedstawiono neuronalne podłoże tych motywacji. Zaproponowano kompleksowy model umysłu świadomego, obejmujący wszystkie poziomy przetwarzania informacji. Przedstawiony model wyjaśnia główne cechy ludzkiej psychiki. Wyjaśnia, jak się tworzy świadomość refleksyjna i samoświadomość, jak umysł formułuje sens i cel swego istnienia, a także sens istnienia otaczającego go świata, w jaki sposób uzyskuje wolną wolę i jak może skutecznie działać dla dobra swojego i dobra świadomości osadzonej w neuronowych polach modelujących. Wyjaśnia, jak potrzeba rozumienia i potrzeba harmonii może tworzyć dobro i inne wartości etyczne. Jakie emocje kierujące umysłem mogą wyzwolić uczucia empatii i altruizmu. Wyjaśnia też, że dla spełnienia tych funkcji, dla nauczenia się wszystkiego, co dobre i moralne, niezbędne jest ciało i możliwość postrzegania oraz oddziaływania na otoczenie. To bezpośredni dowód na konieczność zjednoczenia ciała i ducha aby zaistniały intencjonalnie moralne byty samoświadome.
In the part three, motivations in the form of pain and pleasure for activity of intelligent autonomous system was discussed. It was also shown, that another kind of motivations in the form of curiosity and understanding instinct is necessary for advanced conscious state formation. Neural substrate for this motivations was indicated. Complex conscious mind model was proposed omnirelevant to all levels of information processing. The model explains major human psyche features. The sources of self-awareness and contemplative consciousness was shown and also described how the sense and goal of existence is formulated. It explains the way how free will can appear and how the mind can work effectively for self-interest and for favor of consciousness embedded in neural modeling fields. It was described how the understanding need and harmony necessity can create the good and another ethic value. How the mind driving emotions can generate empathy and altruism feelings. The model shows, that for all these functions, for learning what is good and moral, the body equipped with both, perception and impact on surrounding is necessary. This is direct evidence that unification of the soul and body is necessary for intentionally moral, self-aware being existence.
|
|
|
6.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
63 >
Issue: 4
Anna Dutkowska
Anna Dutkowska
Epistemologiczno-eksplanacyjny wymiar problemu niejęzykowych myśli w koncepcji Jose Luisa Bermudeza
Epistemological-Explanatory Dimension of the Problem of Non-Linguistic Thoughts According to José Luis Bermüdez
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Podejmując problem niejęzykowych myśli, Bermudez rozważa go przede wszystkim na dwóch płaszczyznach: epistemologicznej i eksplanacyjnej. Płaszczyzna epistemologiczna dotyczy tego, jak możliwe jest przypisywanie myśli do istot nieposługujących się językiem (dalej: NC) oraz czy możliwe jest poznanie treści niejęzykowych myśli. Do rozwiązania tego problemu Bermudez posłużył się koncepcją semantyki sukcesu, która umożliwia poznanie zawartości przekonań i pragnień oraz zastosowanie wyjaśniania psychologicznego. Płaszczyzna eksplanacyjna dotyczy natomiast takiej atrybucji myśli do NC, która odpowiednio wyjaśniałaby ich zachowanie. W tym celu Bermudez rozszerza pojęcie racjonalności do NC przez wyróżnienie jej różnych poziomów. Ponadto wyodrębnia protologikę, ukazującą, jak praktyczne rozumowanie może być przypisywane do NC. Główne zarzuty w stosunku do jego stanowiska dotyczą m.in. relacji między myśleniem a wnioskowaniem, stosowanej metodologii oraz rozszerzonego pojęcia racjonalności.
Bermudez considers the problem of non-linguistic thoughts on two dimensions: epistemological and explanatory. Epistemological dimension is how it is possible to assign thoughts to the non-linguistic creatures (hereinafter: NC) and whether it is possible to know the content of nonlinguistic thought. To solve this problem Bermudez applied success semantics to NC, which allows to know the contents of beliefs and desires and to use psychological explanation. The explanatory dimension relates to the attribution of thought to NC, which would explain their behavior. For this purpose, Bermudez extends the concept of rationality to NC by highlighting its different levels. In addition, he extracts protologic to show how practical reasoning may be assigned to the NC. The main complaints to his position are related to following factors: the relationship between thinking and reasoning, the methodology which is used by Bermudez and expanded concept of rationality.
|
|
|
tłumaczenia |
7.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
63 >
Issue: 4
David Chalmers, Jacek Jarocki
David Chalmers
Matriks jako metafizyka
The Matrix as Metaphysics
view |
rights & permissions
| cited by
|
|
|
recenzje |
8.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
63 >
Issue: 4
Michał Tatarczak
Michał Tatarczak
Philosophy of Pseudoscience. Reconsidering the Demarcation Problem
Philosophy of Pseudoscience. Reconsidering the Demarcation Problem
view |
rights & permissions
| cited by
|
|
|
sprawozdania |
9.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
63 >
Issue: 4
Rafał Charzyński
Rafał Charzyński
„Filozofia na uczelniach katolickich: Metafizyka i filozofia Boga”. Lublin, KUL, 18 maja 2015 roku
„Filozofia na uczelniach katolickich: Metafizyka i filozofia Boga”. Lublin, KUL, 18 maja 2015 roku
view |
rights & permissions
| cited by
|
|
|