artykuły |
1.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 2
Zygmunt Hajduk
Zygmunt Hajduk
Struktury metodologiczne w nauce
Units of Methodological Analysis in Science
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
W artykule jest suponowana opozycja między statyką i dynamiką nauki. Przez naukę rozumiemy głównie nauki empiryczne, zwłaszcza przyrodnicze, lub nauki ścisłe (sciences), inaczej: matematyczne przyrodoznawstwo. Przy doborze kategorii jako przedmiotu podjętych analiz kierowano się racjami badawczymi oraz odwołującymi się do praktyki naukowej i metanaukowej. Kontekstowe objaśnienia tych obiektów relatywizowano do sytuacji poznawczej potencjalnych odbiorców. Uwzględniano zarówno adeptów, jak i profesjonalnie zainteresowanych refleksją nad czynnościowo i wytworowo ujmowaną nauką. Podjęte zagadnienia są rozpatrywane poprzez stopniowe dyskusje aspektywnie wyselekcjonowanych problemów. W rozpatrywanej perspektywie należą do nich: ramowe stanowiska; terminy-klucze; statyka/dynamika nauki; rewolucje w filozofii nauki; dwa konteksty; nowa filozofia nauki; nurt normatywny i deskryptywny; kategoria rewolucji naukowych; super-, supra- i maksiteorie jako jednostki ponadteoretyczne; problematyka aksjologiczna; pluralizm filozofii nauki; problem / teoria problemu; wartość — kategoria z zakresu aksjologii epistemicznej; dalsze zagadnienia filozofii nauki; charakterystyka opracowania.
The opposition between statics and dynamics of science in the entire content of the paper is supposed. We understand science as natural science(s). The selection of categories as an object of examining is directed by reasons generated through scientific and metascientific practice. Contextual elucidations are related to actual situation of potential receivers. Among them are so students as well as professional scientists interested in solving scientific problems. To do so the following questions, namely: background standpoints; key-terms; statics / dynamics of science; revolutions in the philosophy of science; two contexts; new philosophy of science; descriptive and normative trends; scientific revolutions category; super-, supra- and maxitheories; problems of epistemic axiology; philosophy of science pluralism; problem / theory of problem; value — category of epistemic axiology; other questions of the philosophy of science; characteristic of the entire elaboration is subsequently discussed.
|
|
|
2.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 2
Monika Walczak
Monika Walczak
O przedmiocie metodologii nauk:
Na marginesie książki Zygmunta Hajduka Struktury metodologiczne w nauce. Słowa klucze filozofii nauki
On the Object of Scientific Methodology
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Kategoria struktur metodologicznych wprowadzona przez Zygmunta Hajduka (2016) jest kategorią nową, nieużywaną dotąd w rozważaniach metodologicznych i niemającą w nich ugruntowanego miejsca. Dlatego można zapytać o funkcję, jaką miałaby ona pełnić w metodologii nauk, oraz ojej przydatność jako ogólnego pojęcia metodologicznego. Zasadnicze pytanie, jakie stawiam to: czy wprowadzony przez Z. Hajduka termin struktury metodologiczne może służyć jako najogólniejsza kategoria wyznaczająca przedmiot badań metodologii nauk? Odpowiadając negatywnie na to pytanie, przedstawiam argumenty, jakie przemawiają przeciwko używaniu pojęcia struktur metodologicznych w ten sposób. Moja argumentacja przebiega w następujący sposób. Przywołując funkcjonujące w metodologii nauk zasadnicze sposoby rozumienia nauki (typy desygnatów nazwy „nauka”), ujęcie metodologii nauk wyznaczone przez Szkołę lwowsko-warszawską (Kazimierz Ajdukiewicz, Tadeusz Kotarbiński) i tradycję metodologiczną KUL, będącą jej kontynuacją (Stanisław Kamiński), typy metodologii, współczesne anglosaskie ujęcia filozofii nauki oraz rozumienie analizy metodologicznej, próbuję wskazać w miarę całościową mapę kategorii metodologicznych wyznaczających przedmiot badań metodologii nauk. Następnie odnoszę do niej kategorię struktur metodologicznych jako wyznaczającą, moim zdaniem zbyt wąsko, przedmiot badań metodologii nauk i przeprowadzam krytykę pojęcia struktur metodologicznych jako najogólniejszej kategorii wyznaczającej przedmiot badań metodologii nauk. Wskazuję także na niekompletność zaproponowanej przez Z. Hajduka listy struktur metodologicznych, którymi zajmuje się metodologia nauk.
The new category of methodological structures introduced by Zygmunt Hajduk (2016) has not been applied in methodological investigations and does not have a firm position. Hence, two questions arise: what function should it fulfill in scientific methodology (philosophy of science), and is it suitable as a general methodological notion? My main question is: can Hajduk’s methodological structures serve as the most general category determining the research object of scientific methodology? My answer is in the negative. The argument proceeds as follows: first, some important contexts for the discussion are evoked. These include the basic notions of science (types of things signified by “science”), the conception of scientific methodology by the Lvov- Warsaw School (Kazimierz Ajdukiewicz, Tadeusz Kotarbiński) and its continuation in the form of the methodological tradition of KUL (Stanisław Kamiński), different types of scientific methodology, contemporary Anglo-Saxon conceptions of the philosophy of science, and the concept of methodological analysis. With these contexts in mind, I sketch a reasonably comprehensive map of the methodological categories that determine the research object of scientific methodology. Next, the map is critically compared to the category of methodological structures, which are understood as the most general methodological notion determining the object of scientific methodology. In my opinion Hajduk’s category is too narrow to be the most general methodological notion denoting the object of scientific methodology. Additionally, Hajduk’s catalog of methodological structures studied by the methodology of science is analyzed and found wanting.
|
|
|
3.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 2
Jacek Poznański
Jacek Poznański
Zagadnienie pluralizmu w filozofii nauki — stanowisko Zygmunta Hajduka
Pluralism in the Philosophy of Science: Zygmunt Hajduk’s Approach
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Przedmiotem artykułu jest zagadnienie wielości teoretycznych ujęć w nauce (w refleksji przedmiotowej, jak i metaprzedmiotowej) oraz mnogość perspektyw w ramach filozofii nauki. Zagadnienie pluralizmu omówiono w odniesieniu do stanowiska lubelskiego filozofa nauki, ks. prof. Zygmunta Hajduka. Twierdzi się, że swoiste pluralistyczne podejście do nauki oraz problemów z zakresu filozofii nauki zajmowało istotne miejsce w jego filozoficznej refleksji. Celem artykułu jest próba scharakteryzowania i interpretacji jego podejścia. Cel ten realizowany jest w kilku etapach. Zarysowano historyczne tło omawianej problematyki. W oparciu o literaturę przedmiotu zostały wyróżnione rodzaje pluralizmów, a następnie przedstawiono własną propozycję ich odróżniania (w nawiązaniu do prac ks. Hajduka). Jest to model trzech płaszczyzn analizy nauki: przedmiotowej, metodologicznej oraz metametodologicznej. Na każdej z tych płaszczyzn można stwierdzić pluralizm ujęć. Model ten zastosowano do studium stanowiska ks. Hajduka w kwestii pluralizmu w nauce i metanauce. Nawiązując do filozofii nauki Paula Feyerabenda, zaproponowano interpretację filozoficznego dorobku ks. Hajduka i określonojego stanowisko mianem „dobry empirysta”.
This article studies an issue of multiplicity of theoretical approaches in science as well as multitude of perspectives in philosophy of science. The issue of pluralism has been considered in relation to the position of Lublin’s philosopher of science, Zygmunt Hajduk. It is argued that a pluralistic approach to science and philosophy of science has been quite prominent in his reflection since the beginning of his career. The aim of the article is an attempt to characterize and interpret Hajduk’s position on pluralism. This aim has been carried out in several stages. Firstly, the historical background of the problem field has been sketched. Then a number of kinds of pluralism has been distinguished and own proposal of typology has been put forward (in reference to Hajduk’s works). This proposal presents a model of three levels of analysis of science: level of scientific theories, methodological and meta-methodological level. On every of these levels pluralism plays an important role. Thirdly, this model has been applied to the analysis of Hajduk’s position in regard to pluralism in science and metascience. Lastly, referring to the work and ideas of Paul Feyerabend, an interpretation of Hajduk’s position has been presented and designated as “good empiricist.”
|
|
|
4.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 2
Tomasz Rzepiński
Tomasz Rzepiński
Struktury wyjaśniania statystycznego:
Warunek istotności statystycznej w analizie podgrup randomizowanych badań klinicznych
The Structures of Statistical Explanation
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Przedmiotem analizy podjętej w artykule jest procedura wyjaśniania statystycznego. Dla potrzeb prowadzonych rozważań omówiony został szczególny typ badań biomedycznych, jakim jest analiza podgrup randomizowanych badań klinicznych. Pokazane zostało, że poprawności wyjaśnień statystycznych nie można ustalić, analizując wyłącznie strukturę eksplanansu, jak jest to przyjmowane w modelu istotności statystycznej (R-S), zaproponowanym przez W. Salmona. Procedura wyjaśniania statystycznego jest zatem, w przeciwieństwie do pozostałych form wyjaśniania, zależna od procedur badawczych stanowiących podstawę formułowania twierdzeń statystycznych.
The subject of analysis undertaken in the article is the procedure of statistical explanation. For this purpose a specific type of biomedical study, so called subgroup analysis of randomized clinical trials (SA), was discussed. It was shown that the validity of statistical explanations can not be determined by analyzing only the structure of explanation, as is the case in the statistical significance model (S-R) proposed by W. Salmon. Therefore, the statistical explanatory procedure is, in contrast to the other explanatory forms, dependent on the research procedures underlying the formulation of statistical theorems.
|
|
|
pozostałe artykuły |
5.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 2
Joanna Klara Teske
Joanna Klara Teske
Falsification of Interpretive Hypotheses in the Humanities
Falsyfikacja hipotez interpretacyjnych w naukach humanistycznych
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
This paper reconsiders the possibility of applying the procedure of falsification, which consists in testing a theory by confronting hypotheses derived from the theory with empirical data, in the studies of culture, in particular when evaluating interpretive hypotheses. Falsification, to which, according to Popper and his followers, the natural sciences owe their success, is viewed with strong suspicion when the object of investigation is meanings and values rather than material phenomena. If by interpretation one understands reconstruction of the artefact’s meaning, obvious challenges when falsifying interpretive hypotheses include: the multiplicity, instability and ambiguity (indefiniteness or self-contradictory character) of meanings inherent in artefacts. All of this does not seem to exclude the possibility of identifying as misreadings interpretive hypotheses which clearly contradict relevant (non-contradictory) artefactual evidence. Falsification thus understood seems indispensable in educational contexts. At the same time, it must be admitted that in practice (as contrasted with the logical formula which underlies the procedure) falsification is inconclusive, and the application of the procedure is further complicated when meanings and values are the object of research. This is one of the reasons why falsification in the humanities (as elsewhere) needs to be complemented by other epistemic procedures while the status of literary studies or history of philosophy might best be perceived as partly cognitive (and in so far as the research conducted in these disciplines is empirically testable, also scientific) and partly creative (artistic).
Artykuł rozważa możliwość stosowania procedury falsifikacji, która polega na testowaniu teorii przez konfrontację wyprowadzonych z niej hipotez z danymi empirycznymi, w badaniach nad kulturą, w szczególności podczas oceny wartości hipotez interpretacyjnych. Na falsyfikację, której — zdaniem K. Poppera i jego zwolenników — nauki przyrodnicze zawdzięczają swój sukces, patrzy się bardzo podejrzliwie, kiedy obiektem badań są znaczenia i wartości, a nie zjawiska materialne. Jeśli przez interpretację rozumieć rekonstrukcję znaczenia artefaktu, wówczas do oczywistych wyzwań, jakie pojawią się podczas falsyfikowania hipotez interpretacyjnych, należą wielość, niestabilność i zagadkowość (niejasny albo wewnętrznie sprzeczny charakter) znaczeń zawartych w artefaktach. Wszystko to wydaje się nie wykluczać możliwości rozpoznania jako błędnych hipotez interpretacyjnych, które w sposób wyraźny są sprzeczne z (wewnętrznie niesprzecznym) materiałem artefaktowym. Tak rozumiana falsyfikacja wydaje się niezbędna w kontekście edukacyjnym. Jednocześnie trzeba przyznać, że w praktyce (w przeciwieństwie do logicznej formuły, jaka leży u podstaw tej procedury) falsyfikacja nie jest kon- kluzywna, a trudności związane ze stosowaniem falsyfikacji jeszcze wzrastają, gdy badanym obiektem są znaczenia i wartości. Jest to jeden z powodów, dla których falsyfikacja w naukach humanistycznych (jak gdzie indziej) potrzebuje być uzupełniona przez inne procedury episte- miczne, podczas gdy status badań literackich czy historii filozofii byłoby najlepiej postrzegać jako częściowo poznawczy (i, o ile badania prowadzone w obrębie tych dyscyplin są empirycznie testowalne, także naukowy), a częściowo twórczy (artystyczny).
|
|
|
6.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 2
Joanna Odrowąż-Sypniewska
Joanna Odrowąż-Sypniewska
Niezdaniowe akty mowy: między elipsą a niewzbogaconą usytuowaną illokucją
Subsentential Speech Acts: Between Ellipsis and Unenriched Situated Illocution
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Niezdaniowe akty mowy to przynajmniej pozornie niezdaniowe wypowiedzi, za których pomocą mówiący dokonują pewnych aktów illokucyjnych: stwierdzają, pytają, proszą itp. Wśród teoretyków zajmujących się takimi wypowiedziami można wskazać zwolenników podejścia, które głosi, że większość takich wypowiedzi tojednak — wbrew pozorom — wypowiedzi zdaniowe (elipsy), oraz zwolenników stanowiska, zgodnie z którym treść takich wypowiedzi musi być bezpośrednio wzbogacona z kontekstu za pomocą procesów pragmatycznych niekontrolowanych semantycznie. W pierwszej części tej pracy przyglądam się bliżej stanowisku traktującemu wypowiedzi niezdaniowe jako elipsy i zastanowiam się, czy można uznać, że kontekst pozajęzy- kowy może wyznaczać sposób uzupełnienia wyrażenia do pełnego zdania w taki sposób, że pierwotna wypowiedź niezdaniowa może być uznana za elipsę. Następnie przedstawiam stanowisko, zgodnie z którym wypowiedzi niezdaniowe to udane akty illokucyjne niewymagające wzbogacenia pragmatycznego. Argumentuję, że taki pogląd nie jest adekwatny, ponieważ na jego gruncie wypowiedzi niezdaniowych nie można uznać za pełnoprawne akty mowy. W dalszej części pracy proponuję wersję stanowiska pragmatycznego, opartą na relatywizmie umiarkowanym Franęois Recanatiego. Proponowana przeze mnie koncepcja pozwala uznać, że mimo iż wypowiedzi niezdaniowe semantycznie nie wyrażają sądów i nie mają wartości logicznej, to po odpowiednim wzbogaceniu z kontekstu pozajęzykowego mają na tyle określoną treść (i moc), że mogą być uznane za udane akty illokucyjne. Koncepcja ta pozwala również odpowiedzieć na zarzut ze zgodności gramatycznej, który jest jednym z najpoważniejszych zarzutów, z jakimi muszą się zmierzyć wszystkie koncepcje pragmatyczne.
In this paper, I analyse the standpoint according to which alleged subsentential speech acts are in fact ellipses. I argue that extralinguistic context usually does not determine unique linguistic expression which could be regarded as the elided fragment. Next, I critically examine the view which regards subsentential utterances as unenriched situated illocutions and claim that it is not adequate, since it does not satisfactorily explain why such acts are successful. Finally, I propose apragmatics-oriented view based on Recanati’s moderate relativism. Contrary to Recanati, I postulate unarticulated constituents in the content of subsentential utterances. I argue that this view can disarm the objection from case-matching which is one of the most powerful objections against all pragmatics-oriented views.
|
|
|
7.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 2
Rafał Palczewski
Rafał Palczewski
Negacja jako operator dyskursywny
Negation as a Discursive Operator
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Praca jest poświęcona negacji dyskursywnej (metajęzykowej). Omawiane są jej funkcje (np. sprostowanie, uwypuklenie, zaskoczenie), rodzaje (np. implikacyjna, językowa, prozodyczna) i własności (np. pozorna sprzeczność, pragmatyczne odkodowanie, przytoczenie, a nie użycie, brak konstrukcji z prefiksem „nie”, brak konstrukcji z zaimkami negatywnymi). Następnie rozpatrzona została możliwość, że negacja dyskursywna jest jedynie szczególnym przypadkiem innych rodzajów negacji, w szczególności negacji kontrastywnej lub illokucyjnej. Dalej postawiono pytanie, czy w przypadku negacji dyskursywnej mamy do czynienia ze zjawiskiem semantycznym czy pragmatycznym, jak również, czy jest możliwe ujęcie negacji dyskursywnej w ramach mechanizmu konwersacyjnego nazywanego „przywołaniem echem”.
This paper is devoted to the discursive (metalinguistic) negation. Its functions (e.g. a rectification, emphasis, surprise), types (e.g. implicative, linguistic, prosodic) and properties (e.g. the ostensible inconsistency, pragmatic decoding, mention rather than use, no construction with the prefix ‘no’, no construction with negative pronouns) are discussed. Next, the possibility is considered that the discursive negation is only a special case of other types of negation, in particular contrastive or illocutionary negation. Then the question is raised whether in the case of the discursive negation we are dealing with a semantic or pragmatic phenomenon, as well as whether it is possible to include the discursive negation in the context of a conversational mechanism called ‘echoic use.’
|
|
|
8.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 2
Bożena Czernecka-Rej
Bożena Czernecka-Rej
On the Philosophical-Logical Views of Ludwik Borkowski
O filozoficzno-logicznych poglądach Ludwika Borkowskiego
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Ludwik Borkowski’s vast knowledge of philosophy allowed him to put his logical studies in a philosophical context. As a logician, he continued the tradition of the Lvov-Warsaw school. He dealt with the basic issues of the widely understood logic as well as with those having strong philosophical implications (e.g. non-classical logics, the theory of truth, natural deduction, the theory of consequence). He also worked on the theory of definition and the intuitive interpretation of logical results. For Borkowski, logic was an autonomous science whose function is supposed to be ancillary towards the other sciences. Although he did not write any typical philosophical-logical works, investigating philosophical sources, inspirations and the implications of logical results was something he did throughout the whole period of his creative activity.
Dzięki zdobytej wiedzy filozoficznej Ludwik Borkowski widział problemy formalne w szerszym kontekście. Był w uprawianiu logiki kontynuatorem tradycji szkoły lwowsko-warszawskiej. Podejmował problemy podstawowe dla szeroko pojętej logiki oraz mające doniosłe konsekwencje filozoficzne, np. logiki nieklasyczne, teoria prawdy, metoda założeniowa, teoria konsekwencji, teoria definicji. Dbał o intuicyjną interpretację swych wyników logicznych, a samą logikę traktował jako naukę autonomiczną, która ma pełnić funkcję służebną wobec innych nauk. Choć nie pisał typowych dzieł filozoficzno-logicznych, dociekanie filozoficznych źródeł, inspiracji i konsekwencji wyników logiki towarzyszyło mu przez cały czas twórczej aktywności.
|
|
|
9.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 2
Ks. Marek Słomka
Ks. Marek Słomka
Otwarta nauka i otwarty teizm wobec ideowego fundamentalizmu
Intellectual Openness versus Ideological Fundamentalism
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Historia rewolucji naukowej pokazuje, jak przyzwyczajenia oraz irracjonalne lęki wpływają na losy szczegółowych intelektualnych rozwiązań. Mimo że od czasów Galileusza czy Kopernika dostrzegano,jak wartościowe są poszukiwania przyczyn zjawisk fizycznych, podobnym interpretacjom przez kolejne długie lata nie podlegały systemy biotyczne. Teleologiczne opisy harmonijnego dążenia układów do określonego celu jawiły się jako tłumaczenia nienarażone na jakiekolwiek modyfikacje. Takie podejście niejednokrotnie blokowało także rozwój koncepcji Boga, Jego relacji ze światem oraz wielu istotnych aspektów myśli chrześcijańskiej.Jedną z najbardziej wpływowych idei w dziejach ludzkiej refleksji było traktowanie zmiany jako przejawu niedoskonałości. Tymczasem zmiana możejawić się równie dobrzejako coś onto- logicznie podstawowego i aksjologicznie pozytywnego. Programowa otwartość na zmianę wpisana jest w wartościowe poszukiwania w obszarze nauk przyrodniczych. Dotyczy to zarówno gotowości do modyfikacji zastanych tez, jak i detalicznych rozwiązań, których uściślanie przybliża nas do prawdy. Popperowski model intelektualnego rozwoju pozwala bez lęku podejmować trudne pytania, w razie potrzeby zrobić „krok wstecz”, a nawet zmienić stanowisko, które wydawało się przez lata ujęciem paradygmatycznym.
The history of scientific revolution shows how strongly our habits and irrational fears affect the fate of particular intellectual solutions. Although since the days of Galileo or Copernicus it has been recognized how valuable is the search for causes of physical phenomena, for many consecutive years similar interpretations were not applied to biotic systems. Teleological descriptions of the tendency of systems to a specific end appeared as not subjected to any modifications. Such an approach often blocked development of the concept of God, His relationship to the world and many important aspects of Christian thought.One of the most influential ideas in the history of human reflection was to treat change as a manifestation of imperfection. Nevertheless, change may appear as something ontologically fundamental and axiologically positive. In such a way change is treated in each valuable research on the field of natural sciences. This concerns the readiness to modify existing thesis and particular solutions, whose clarification brings us closer to the truth. Popper’s model of intellectual development allows to fearlessly grasp difficult problems, (if needed) take a “step back” or even change the statement that seemed as an unchangeable approach.
|
|
|
in memoriam |
10.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 2
Tadeusz Szubka
Tadeusz Szubka
Ksiądz Profesor Jozef Herbut (1931-2018) — krytyczny metodolog filozofii
Ksiądz Profesor Jozef Herbut (1931-2018) — krytyczny metodolog filozofii
view |
rights & permissions
| cited by
|
|
|
recenzje |
11.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
66 >
Issue: 2
Piotr Lipski
Piotr Lipski
An Introduction to Decision Theory
Wznowienie filozoficznego wprowadzenia do teorii decyzji
view |
rights & permissions
| cited by
|
|
|