Jeden z kontrargumentów do argumentu z ukrycia Boga, który zyskuje popularność w ostatnich latach, odnosi się do niepojętości Boga. Jeśli Bóg jest transcendentny, twierdzą zwolennicy tego argumentu (tj. Michael Rea i Roger Pouivet), to nie wiemy, czy Boska miłość wyraża się w otwarciu na osobiste relacje ze skończonymi istotami, jak twierdzi pierwsza przesłanka argumentu o ukrytości. Oskarżają J. L. Schellenberga o kształtowanie koncepcji Boga na wzór współczesnych koncepcji człowieka. W odpowiedzi wskazuję na fakt, że chociaż w pismach Schellenberga istnieje niebezpieczeństwo antropomorfizmu, personalistyczny teizm musi zaakceptować pierwszą przesłankę argumentu z ukrycia. Uzasadniam swoją tezę, odwołując się do zasady scholastycznej, która pozwala przypisać Bogu wszystkie doskonałości, i argumentując na rzecz tezy, że osobowość (rozumiana w kategoriach racjonalności i wolności) jest jedną z doskonałości.

Artykuł ma na celu przedstawienie syntetycznego uporządkowania zawartej w późnych pismach Kierkegaarda krytyki oficjalnego chrześcijaństwa, czyli tego, co w świecie funkcjonuje pod nazwą „chrześcijaństwo”, a co w rzeczywistości zdaniem Duńczyka nim nie jest. Artykuł otwiera zarys niezbędnej dla zrozumienia tej krytyki pozytywnej koncepcji chrześcijaństwa u Kierkegaarda, w szczególności jego idei naśladowania Chrystusa. Dalej omówione są trzy główne zarzuty, jakie wysuwa Duńczyk: (1) prowadzenie pogańskiego życia pod nazwą chrześcijaństwa, (2) zastąpienie naśladowania Chrystusa rozmaitymi aktywnościami werbalnymi, m.in. uczynienie z chrześcijaństwa doktryny, oraz (3) zastąpienie naśladowania Chrystusa oddawaniem mu czci. Te trzy zarzuty uzupełnione są (4) Kierkegaardowską krytyką stanu duchownego. W końcowej części zostaje postawiona teza, że przedstawiona przez Kierkegaarda krytyka ma charakter uniwersalny, tzn. dotyczy wszystkich głównych wyznań chrześcijańskich.

The aim of the paper is to demonstrate that Gilbert Keith Chesterton possessed the genuine intuition of being as defined by the French Thomist, Jacques Maritain, albeit almost without the proper metaphysical habitus. It opens with some explanations of the terms used, and with a short extrapolation of the theory of the intuition of being. Next it proceeds to proving the thesis assumed by the means of demonstrating that Chesterton exhibited the intuition of being as to three most important elements: its proper object (with the principle of identity included), the principle of sufficient reason and the principle of finality. Next it attempts to demonstrate that despite that understanding, he never spoke in a properly metaphysical manner, the fact that points to the lack of metaphysical habitus, and to establish certain consequences of this state of things. The text ends with a list of practical conclusions that could be drawn from an analysis such as this.

W artykule bronię tezy, że podmiot, który spowodował niezamierzoną stratę, powinien wziąć za nią odpowiedzialność. Odpowiedzialność ta nie jest wynikiem zaciągniętej przez podmiot winy, nie jest także wyłącznie wyrazem jego wrażliwości na cudzą krzywdę, ale ma swoje obiektywne racje. Działający człowiek doświadcza jedności swojej podmiotowości zarówno wtedy, gdy jest dobrowolnym sprawcą działania, jak i wtedy, gdy działanie to przyczynia się do zaistnienia przypadko wych skutków. Podmiot bowiem jest nie tylko autonomicznym sprawcą, ale także kimś, kto przez konstytuującą go cielesność jest podatny na wpływ rozmaitych czynników przypadkowych, nieprzewidzianych. Aby zachować swoją integralność, podmiot zobowiązany jest do uznania swojej relacji do spowodowanej krzywdy. Racje wzięcia odpowiedzialności za przypadkowe skutki działania odwołują się nie tylko do struktury podmiotu, ale także do samego działania i jego relacji do działającego. Zagadnienia te zostały podjęte w dwóch pierwszych paragrafach artykułu. Ostatnia część artykułu prezentuje istotę obowiązku wzięcia odpowiedzialności za spowodowaną stratę. Taka odpowiedzialność nie zależy od tego, co bezpośrednio leżało w zakresie sprawczości podmiotu, ale dotyczy tego, co należy do półcienia tejże sprawczości. Podmiot poprzez akt woli może uczynić siebie odpowiedzialnym za to, co się stało. Akt wzięcia odpowiedzialności obejmuje takie zachowania, jak wyjaśnienie, przeprosiny, pomoc.

Fenomen szczęścia stanowi problem dla etyki z dwóch powodów. Po pierwsze, utrudnia sformułowanie jednorodnych sądów moralnych dla dwóch lub więcej działań, które wydają się do siebie podobne w każdym moralnie istotnym aspekcie, z wyjątkiem niektórych udanych lub niefortunnych zdarzeń, które mają miejsce w jednym przypadku, a w drugim nie. Wystąpienie tych zdarzeń nie było pod kontrolą żadnego z agentów, ale dla zewnętrznych obserwatorów wydaje się być podstawą bardziej rygorystycznego lub bardziej tolerancyjnego osądu moralnego w jednym przypadku, a w drugim nie. Po drugie, szczęście może wpłynąć na nasze poczucie sensu życia poprzez sukces lub porażkę naszych ważnych egzystencjalnie projektów życiowych. Fakt ten sugeruje konieczność moralnie dopuszczalnych warunków polegających na szczęściu w formułowaniu i realizacji własnego projektu życiowego. W niniejszym artykule przedstawiam możliwości zastosowania głównych poglądów na szczęście do rozwiązania powyższych problemów.

Artykuł stanowi ocenę argumentu z rozdziału trzeciego („Kardynalna trudność naturalizmu”) drugiego wydania Cudów C. S. Lewisa. Argument ten ma wykazać, iż naturalizm implikuje, że żadne z naszych przekonań nie bazuje na rozumowaniu — to „kardynalna trudność naturalizmu”, jako że w jego ramach przekonanie, które nie bazuje na rozumowaniu, będzie irracjonalne. Artykuł zamyka wniosek, że argument Lewisa nie wykazuje, jakoby naturalizm implikował, że żadne z naszych przekonań nie bazuje na rozumowaniu.

Esej „No ser hombre de partido” autorstwa José Ortegi y Gasseta ukazał się po raz pierwszy w argentyńskim czasopiśmie La Nación. Został podzielony na dwie części. Pierwszą opublikowano 15 maja 1930 r., drugą zaś 3 czerwca 1930 r. Przedmiotem refleksji jest tutaj problem „partyjności”, który rozpatruje się z dwóch perspektyw — metafizycznej i społecznej. Pierwsza czyni z „partyjności” przejaw kompensacji, tj. zafałszowania własnego bytu i braku akceptacji dla własnego powołania. Druga z kolei wskazuje, że partyjność stanowi zjawisko historyczne, którego początki sięgają XIX stulecia. To wówczas pojawia się po raz pierwszy wykładnia społeczeństwa jako permanentnej i wiecznej walki, co wymaga ukonstytuowania walczących ze sobą grup, tj. partii. Ortega natomiast pragnie przezwyciężyć obie wersje partyjności. Dlatego staje po stronie autentyczności naszego jednostkowego życia i nieuwarunkowanych partyjnie idei, uczuć i wartości.

Przedstawiony jest nowy model Boga, a raczej relacji Bóg-człowiek, używający modelu płaszczyzny rzutowej. Ilustruje on dobrze koncepcje Martina Bubera, którego sformułowania zainspirowały ten model. Następnie pokazane jest użycie tego modelu do wizualizacji w trakcie żydowskiej modlitwy zawierającej werset „Słuchaj Izraelu…”. Po wskazaniu zalet opisanej konstrukcji następuje krytyczna dyskusja adekwatności tego modelu i w ogóle modeli matematycznych w teologii.

Filozofia grecka, a w szczególności arystotelizm, ze względu na zawartą w niej koncepcję Boga nie podejmowała tematu Bożej wszechwiedzy, która wydawała się sprzeczna z boską doskonałością, a co za tym idzie — również zagadnienie Boskiej wiedzy na temat zła nie było rozważane. W czasach Temistiusza, którego myśli tutaj przedstawiam, pojawiają się jednak nowe możliwości ukazania tego problemu pod wpływem nowej koncepcji Boga w neoplatonizmie i neoplatonizmie chrześcijańskim. Temistiusz, będąc świadom tych nowych zagadnień i włączając je do swoich rozważań, nie zmienił jednak schematu, w jakim powstaje jego stanowisko (arystotelizm). Zadał więc pytanie o to, czy Bóg zna zło, ale jego odpowiedź ograniczyła się w zasadzie do powtórzenia nauki Arystotelesa: Bóg poznaje samego siebie, tj. najdoskonalszy przedmiot poznania, a nie poznaje tego, co niedoskonałe, w tym braku, jakim jest zło.

Pierwsza część artykułu zawiera logiczną rekonstrukcję oraz metodologiczną analizę niektórych aspektów słynnej pracy Władysława Witwickiego pt. Wiara oświeconych”. W szczególności, analizie poddane są dokonane przez Witwickiego klasyfikacje wierzących oraz zasady tych klasyfikacji; wskazane są także błędy natury metodologicznej, jakich Witwicki się dopuszcza. W drugiej części tekstu dystynkcje Witwickiego zilustrowane zostały poprzez postawy względem Boga i wiary reprezentowane przez czterech przedstawicieli Szkoły Lwowsko-Warszawskiej: Kazimierza Twardowskiego, Jana Łukasiewicza, Tadeusza Kotarbińskiego, Józefa Marię Bocheńskiego.

Wielu współczesnych analitycznych filozofów religii próbowało odpowiedzieć na ateistyczny argument z ukrycia, który został przedstawiony przez Johna L. Schellenberga w 1993 r. W niniejszym artykule autor koncentruje się na zarzutach, jakie wysuwał Søren Kierkegaard względem koncepcji wiary, jaką można spotkać m.in. w tekstach Schellenberga. Myśl autora żyjącego 150 lat przed sformułowaniem argumentu z ukrycia pozwala nam wychwycić te jego założenia, które zazwyczaj są przemilczane. Można np. przypuszczać, że Kierkegaard podałby w wątpliwość twierdzenie Schellenberga, że najlepszym świadectwem umożliwiającym rozwój wzajemnej relacji między Bogiem a człowiekiem jest przeżycie akceptującej obecności Boga w ludzkiej świadomości. Kierkegaard argumentował w swych pracach, że wyłącznie ukrycie Boga gwarantuje wolną i bezinteresowną relację między Bogiem a ludźmi. Pokazuje to, stosując język metafor, w których porównuje wiarę do miłości małżeńskiej, życie człowieka do egzaminu oraz relację między Bogiem a człowiekiem do relacji między królem a sługą. Ten sposób rozumowania ujawnia wagę roli obrazów Boga w refleksji filozofów parających się argumentem z ukrycia.

W artykule podejmuję próbę modyfikacji stanowiska zwanego „teizmem sceptycznym”. Powstało ono jako odpowiedź na dwa najpoważniejsze argumenty przeciwko istnieniu Boga: „argument ze zła” oraz „argument z ukrycia”. Tekst stanowi próbę udzielenia odpowiedzi na pytania: czym teizm sceptyczny różni się od innych postaci teizmu? Czy „teizm sceptyczny” stanowi krok naprzód w radzeniu sobie z problemem zła i problemem ukrycia? Czy da się w taki sposób zmodyfikować „teizm sceptyczny”, aby zdolny był objąć indywidualne przypadki doświadczenia zła i poczucia, że Bóg jest nieobecny? „Zindywidualizowany teizm sceptyczny”, który proponuję, nie tylko zawiera wszystkie nowe elementy, które „teizm sceptyczny” wniósł do dyskusji nad problemem zła i problemem ukrycia, lecz zabezpiecza także element indywidualności, który jest obecny w zmaganiu się każdego człowieka z tymi problemami Pozwala także nakreślić strategię, które mogą się okazać przydatne dla zwolenników teizmu, z których najistotniejszą jest świadectwo własnego zmagania się z problemem zła i problemem ukrycia.

W artykule argumentuję, że model aretologiczny jest trafnym modelem (chrześcijańskiej) wiary religijnej. Rozpoczynam od przedstawienia dwóch konkurencyjnych i skrajnych modeli obecnych w filozofii religii, które określam jako model intelektualistyczny i antyintelektualistyczny. Następnie staram się pokazać pewne podstawowe własności fenomenu wiary religijnej, które są przez te modele ignorowane, co stanowi poważną trudność teoretyczną dla całej filozofii religii. Przedstawiam model aretologiczny jako możliwą alternatywę, bazując na rozwojowej (developmental) teorii cnoty autorstwa Julii Annas i innych narzędziach wypracowanych przez przedstawicieli współczesnej etyki cnót. Trzon argumentacji zakłada podobieństwo wiary religijnej i moralności, a przez to problematyki filozofii religii i etyki.

Przedmiotem analiz jest powieść duńskiego pisarza Jensa Petera Jacobsena Niels Lyhne. Autorka uważa, że klucze do jej interpretacji można odnaleźć zarówno w filozofii rozpaczy i melancholii Sørena Kierkegaarda, jak i filozofii bogobójstwa Fryderyka Nietzschego. W artykule analizuje problem ateizmu i wynikających z niego sprzeczności, najpierw od strony (1) argumentów wskazujących na słabość religii; następnie (2) argumentów na rzecz ateizmu, jakie formułuje główny bohater powieści. W sposobie myślenia Nielsa zwraca uwagę jednoznaczne odwrócenie się od religii z jednej strony, z drugiej — przyjęcie naturalizmu, który jednak jest trudny do pogodzenia z jego idealizmem. Dalej (3) Autorka pyta o podstawy światopoglądu Nielsa, zauważając, że stanowi go bunt metafizyczny, czyli brak akceptacji ontycznego statusu człowieka, na który składają się cierpienie i śmierć. Twierdzi, że Niels nie posiadł „sztuki tracenia”, o której pisze w wierszu pod tym tytułem Elizabeth Bishop. (4) W podsumowaniu Autorka wskazuje na sprzeczności w myśleniu Nielsa, które podważają spójność i użyteczność jego ateistycznego światopoglądu.

Hylemorfizm i związane z nim pojęcie duszy ludzkiej, rozumianej jako forma substancjalna bytu ludzkiego, są zwykle wspierane i komentowane przez przedstawicieli tradycji arystotelesowsko-tomistycznej zarówno w jej klasycznym, jak i współczesnym (analitycznym) ujęciu. Jednocześnie hylemorfizm zyskał w ostatnim czasie grupę nowych zwolenników wywodzących się spośród metafizyków analitycznych, niezwiązanych z myślą klasyczną. Niniejszy artykuł jest przede wszystkim próbą odpowiedzi na pytanie o relację nowych, czysto analitycznych wersji hylemorfizmu do jego klasycznej definicji. Podejmuje także kwestię zastosowania tych samych wersji hylemorfizmu w debacie na temat relacji umysł-ciało oraz ich ewentualnego odniesienia do pojęcia duszy ludzkiej. Wydaje się, że mereologiczna oraz strukturalistyczna reinterpretacja przyczyn materialnej i formalnej (ta druga bywa także rozumiana jako część całości, niekompletny byt lub substancja, nadrzędna moc lub dyspozycja jednocząca pozostałe moce bytu złożonego czy też zasada re-identyfikująca jego elementy składowe) w znaczący sposób odbiega od klasycznego hylemorfizmu. Co więcej, sugestia Williama Jaworskiego — argumentującego na rzecz nowego hylemorfizmu w debacie nad relacją umysł-ciało — aby zdefiniować fenomen umysłu jako „ustrukturalizowane manifestacje mocy” części składowych organizmu ludzkiego, rodzi poważne wątpliwości natury metafizycznej, nie pozostawiając także miejsca dla koncepcji duszy w jej klasycznym ujęciu. Mając wszystko to na uwadze, należy jednocześnie docenić starania zwolenników nowego hylemorfizmu analitycznego w poszukiwaniu alternatywy dla skrajnych stanowisk dualizmu (substancjalnego bądź przypadłościowego) oraz materializmu (eliminacyjnego bądź tożsamościowego) we współczesnej debacie dotyczącej problemu relacji umysł-ciało.

Ryszard Kilvington jako jedyny ze szkoły tzw. Kalkulatorów Oksfordzkich napisał komentarz do Etyki nikomachejskiej Arystotelesa. Powstałe w 1332 r. Kwestie do Etyki są jednak komentarzem niestandardowym z kilku powodów. Po pierwsze, Kilvington wbrew przyjętej tradycji komentowania Etyki nikomachejskiej nie odnosi się do wszystkich ksiąg ani zagadnień dzieła Stagiryty. Po drugie, wybrane zagadnienia traktuje z różnym zainteresowaniem — niektóre analizuje niezwykle wnikliwie, innym poświęca znacznie mniej miejsca. Po trzecie, w komentarzu na niespotykaną wręcz skalę wykorzystuje argumentację zaczerpniętą z obszaru logiki i filozofii przyrody oraz stosuje procedury badawcze standardowo wykorzystywane w traktatach logicznych, jak i tych dotyczących filozofii przyrody. Pozwala mu to na przyjęcie nader oryginalnej perspektywy w analizach problemów etycznych. W artykule wskazuję na strukturę komentarza oraz charakterystyczny dla tego tekstu układ kwestii, omawiam specyfikę argumentacji wykorzystywanej w Kwestiach do Etyki oraz analizuję wykorzystywane przez Kilvingtona procedury badawcze, takie jak rachunek proporcji, metoda secundum imaginationem oraz rozróżnienie sensów simpliciter i secundum quid, wskazując na ich zastosowanie w dyskursie etycznym.

Autor analizuje klasyczne rozumowanie, zwane „zakładem Pascala”, w kontekście teorii decyzji, wyróżniając w nim trzy argumenty: (i) argument z silnej dominacji, (ii) argument z wartości oczekiwanej oraz (iii) argument z uogólnionej wartości oczekiwanej; dyskutuje zarzuty względem poprawności materialnej i formalnej rozumowania Pascala w jego trzeciej wersji, rozważa kontrowersje natury moralnej względem argumentu, a także docieka znaczenia jego konkluzji.

Artykuł, opublikowany po raz pierwszy w 1979 r., jest jednym z najczęściej cytowanych tekstów filozoficznych z drugiej połowy XX wieku. Tekst Bernarda Williamsa zainicjował kilka ważnych debat, toczących się do dziś w etyce i filozofii działania. Zaproponowana przez niego interpretacja pojęcia racji działania jest, z jednej strony, niezwykle wpływowa, ale z drugiej bardzo niejednoznaczna i często krytykowana. Williams broni stanowiska, które z czasem zaczęto określać jako internalizm racji: pewne względy są racjami działania dla danego podmiotu tylko wtedy, gdy mają ścisły związek z „subiektywnym układem motywacyjnym” tego podmiotu, czyli z jakimiś aspektami jego psychiki, charakteru, celów, pragnień, planów, relacji z innymi itd. Stwierdzenie, że ktoś ma rację, by coś zrobić (a jeśli uznajemy, że jest to racja przeważająca — to, że powinien to coś zrobić), znaczy więc wedle tego stanowiska tyle, że ten ktoś jest w stanie być motywowany, by to coś zrobić. W przeciwieństwie do tego stanowisko określane obecnie jako eksternalizm racji głosi, że pewne względy mogą być racjami działania dla danego podmiotu także wtedy, gdy odwołują się do niezależnych od jego układu motywacyjnego własności świata. Williams wychodzi od modelu działania nawiązującego do koncepcji Hume’owskiej, następnie przedstawia jego bardziej rozbudowaną wersję, omawia rolę namysłu, naturę potrzeb, a także przedstawia argument za internalizmem racji, określany jako argument z wyjaśniania działania. Głosi on, że nawet gdyby istniały zewnętrzne racje działania, niezwiązane z subiektywnym układem motywacyjnym danego podmiotu, to odwołanie się do nich nie byłoby w stanie wyjaśnić, dlaczego dany podmiot postąpił tak, a nie inaczej, gdyż „nic nie jest w stanie wyjaśnić (zamierzonych) działań podmiotu za wyjątkiem czegoś, co motywuje go działania”. Rozważania na temat tego argumentu są dla Williamsa okazją m.in. do przedstawienia własnej interpretacji głośnej tezy Davida Hume’a, głoszącej, że rozum nie może być źródłem motywacji do działania.