Cover of Roczniki Filozoficzne
Already a subscriber? - Login here
Not yet a subscriber? - Subscribe here

Browse by:



Displaying: 1-20 of 40 documents

Show/Hide alternate language

artykuły
1. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 3
Dariusz Dąbek Dariusz Dąbek
Edward A. Milne’s Philosophy of Science: Between Aristotelianism and Popperism
Filozofia Nauki Edwarda A. Milne’a

abstract | view |  rights & permissions | cited by
The article seeks to show that E.A. Milne’s philosophy of science has its roots in the philosophy of Aristotle and it could be an inspiration for Popper’s philosophy. The similarities with Aristotle’s concept are as follows: 1) the aim of science is to explain phenomena by discovering general principles; 2) the mind is responsible for discovering them, although experience guides the search; 3) deducing detailed statements from general assumptions is the most important element of research. On the other hand, Milne’s proposal is consistent with Popper’s main ideas: 1) criticism of the principle of induction; 2) preference for the hypothetical-deductive method (assumptions should be bold hypotheses that require empirical testing to be accepted); 3) appreciation of falsification and confidence in the effectiveness of deductive logic.
2. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 3
Damian Mrugalski Damian Mrugalski
Agnostos Theos: Relacja między nieskończonością a niepoznawalnością Boga w doktrynach medioplatoników
Agnostos Theos

abstract | view |  rights & permissions | cited by
W czasach poprzedzających powstanie neoplatonizmu (I-III wiek przed Chr.) filozofowie zwani dziś medioplatonikami snuli rozbudowaną refleksję na temat możliwości poznania Boga oraz dróg prowadzących do zdobycia wiedzy o tym, co transcendentne. Zgodnie ze słowami Platona: „Znaleźć Twórcę i Ojca tego wszechświata jest rzeczą trudną, lecz znalazłszy Go, jest niemożliwe opowiadać o Nim wszystkim” (PLATO, Timaeus 28c) medioplatonicy uważali, że Bóg, którego utożsamiali niekiedy z platońskim Jednem i Dobrem, jest poznawalny, lecz niewyrażalny. Choć poznaniu Boga towarzyszy trud związany z procesem intelektualnego i etycznego doskonalenia się, a to, co poznane w tym procesie, jest niemożliwe do wypowiedzenia w ludzkim języku, to jednak wiedza o Bogu i upodobnienie się do Niego jest celem wszelkiej filozofii platońskiej. Do podobnych wniosków dochodzili myśliciele żydowscy i chrześcijańscy tworzący w tym samym czasie, tacy jak Filon z Aleksandrii, Klemens z Aleksandrii czy Orygenes, zaliczani niekiedy również do grona filozofów medioplatońskich. W odróżnieniu od swych pogańskich kolegów, uważali oni jednak, że proces poznawania Boga przez człowieka będzie trwał w nieskończoność, a skończony ludzki umysł nigdy nie będzie w stanie objąć w zupełności tego, co nieskończone. Za nieskończoną bowiem uznawali istotę i moc Boga. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie związku między nieskończonością a niepoznawalnością Boga, a zarazem wskazanie na różnice w tezach stawianych w tej kwestii przez medioplatoników pogańskich i tych, którzy przyjmowali Objawienie judeo-chrześcijańskie.
3. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 3
Dariusz Juruś Dariusz Juruś
Koncepcja zdolności Marthy C. Nussbaum
Martha C. Nussbaum’s Capabilities Approach

abstract | view |  rights & permissions | cited by
W artykule w pierwszej jego części prezentuję wybrane, najważniejsze elementy zdolnościowej koncepcji (capabilities approach) współczesnej amerykańskiej filozof Marthy C. Nussbaum. W drugiej części poddaję krytyce pewne elementy tej koncepcji, traktując ją, zgodnie z deklaracją Nussbaum, jako przede wszystkim teorię polityczną, a nie moralną.
4. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 3
Marta Soniewicka Marta Soniewicka
Racje i emocje w dyskusji na temat ingerencji genetycznych w ludzką prokreację
Reasons and Emotions in the Discussion on Genetic Intervention in Human Procreation

abstract | view |  rights & permissions | cited by
W artykule przestawione zostały etyczne problemy zastosowania nowoczesnych technik ingerencji genetycznych w ludzką prokreację. W szczególności rozważone zostały krytycznie argumenty racjonalistyczne za ingerencjami genetycznymi, w tym argument dotyczący neutralności etycznej technologii, liberalny argument swobody prokreacyjnej oraz argument dotyczący genetycznego ulepszania populacji. Analizie została również poddana negatywna reakcja emocjonalna w stosunku do inżynierii genetycznej, a celem artykułu było wydobycie z niej aspektów poznawczych, dotyczących szerszego rozumienia znaczenia prokreacji ludzkiej i wartości relacji rodzicielskiej.
5. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 3
Adrian Kuźniar Adrian Kuźniar
Krytyki genealogiczne i autonomia przekonań moralnych
Genealogical Critiques and the Autonomy of Moral Beliefs

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Argument darwinowski w metaetyce może posiadać swój memetyczny odpowiednik oparty na założeniu, że nasze przekonania moralne powstały w procesie ewolucji kulturowej na drodze memetycznego doboru naturalnego. Czy istnieje jakaś różnica w mocy argumentacyjnej tych dwóch rodzajów krytyki genealogicznej? W niniejszym artykule staram się wykazać, że różnica taka może występować. Dlatego też nie jest prawdą, że każdy możliwy mechanizm przyczynowy mieszący się w ramach naturalistycznego obrazu świata w tym samym stopniu podważa nasze przekonania moralne. Należy jednak zadać dalej idące pytanie: czy powinniśmy pozostawić racjonalność naszych najgłębszych przekonań moralnych na łasce wyników badań empirycznych nad ich przyczynową genezą? W artykule staję na stanowisku, że nie powinniśmy tego czynić. Jeśli jednak takie podejście ma być uzasadnione, musimy obronić twierdzenie o autonomii systemu przekonań moralnych. Tylko wówczas odmienna koncepcja wiedzy, a także odmienne standardy obiektywnej racjonalności propozycjonalnej mogą zostać zastosowane do tychże przekonań; odmienne, tj. różne od tych właściwych dla przekonań i sądów nienormatywnych. Okazuje się, że tylko ekspresywiści mogą utrzymywać, że własność, na mocy której przekonania moralne pełnią charakterystyczną dla siebie funkcję praktyczną, nadaje dyskursowi moralnemu poszukiwaną autonomię.
6. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 3
Andrzej Waleszczyński Andrzej Waleszczyński
Między troską a sprawiedliwością — Virginii Held poglądy na wspólnotę polityczną
Between Care and Justice

abstract | view |  rights & permissions | cited by
W artykule podjęta została analiza tego, co nowego do debaty o kondycji współczesnej wspólnoty politycznej wniosła dyskusja o relacji między troską a sprawiedliwością. Autor przybliża kategorię troski w filozofii i jej rozumienie ze szczególnym uwzględnieniem poglądów Virginii Held. Analizuje znaczenie relacji troski jako fundamentu dla prawidłowego funkcjonowania wspólnoty społecznopolitycznej i krytyki idei kontraktu społecznego podejmowane przez przedstawicielki etyki troski. W sposób krytyczny przedstawia konsekwencje założeń wspólnoty obywatelskiej przyjmowanych przez Held.
recenzje
7. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 3
Piotr Duchliński Piotr Duchliński
Tomistyczna metafizyka relacji na nowo odczytana
Thomistic Metaphysics of Relations Reread

view |  rights & permissions | cited by
8. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 3
Piotr Bi·gorajski Piotr Bi·gorajski
Jak uprawiać filozofię — poradnik dla początkujących
How to Practise a Philosophy: A Beginner’s Guide

view |  rights & permissions | cited by
artykuły
9. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 2
Agnieszka Kijewska Agnieszka Kijewska
Bóg jako primum cognitum – dyskusje i kontrowersje: (bł. Duns Szkot, Henryk z Gandawy, św. Tomasz z Akwinu, św. Bonawentura, Mikołaj z Kuzy)
God as primum cognitum — Discussions and Controversies

abstract | view |  rights & permissions | cited by
W artykule przedstawiam, jak u najważniejszych przedstawicieli XIII-wiecznej scholastyki kształtowała się koncepcja pierwszego przedmiotu ludzkiego intelektu (primum cognitum), takiego przedmiotu, który określa horyzont ludzkich możliwości poznawczych. Ta szczegółowa kwestia wymaga określonych rozwiązań teoriopoznawczych, metafizycznych i antropologicznych. Wśród różnych stanowisk należy wyróżnić stanowisko Henryka z Gandawy i św. Bonawentury, którzy głosili, że pierwszym przedmiotem naszego intelektu jest Bóg, oraz stanowisko św. Tomasza, który uważał, że tym przedmiotem jest istota rzeczy materialnej. Duns Szkot zaproponował rozwiązanie, które łączy stanowiska poprzedników, a zarazem wychodzi poza różnorodne ograniczenia ich koncepcji. Uważam, że epistemologia Mikołaja z Kuzy, wybitnego myśliciela XV wieku, pozostawała pod silnym wpływem rozwiązań scholastyków.
10. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 2
Grzegorz Witold Salamon Grzegorz Witold Salamon
Poznanie, jakim dysponuje dusza oddzielona od ciała po śmierci, według bł. Jana Dunsa Szkota na podstawie analizy Ordinatio IVd. 45 (XIV 135–197)
The Knowledge that Provides the Soul Separated from the Body after Death according to Blessed John Duns Scotus on the Basis of Analysis Ordinatio IV d. 45 (XIV 135–197)

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Artykuł podejmuje problematykę gnozeologiczną w odniesieniu do intelektu duszy oddzielonej od ciała w rozumieniu Jana Dunsa Szkota. Tej problematyce są poświęcone cztery kwestie w Ordinatio IV d. 45. W tej konkretnej sytuacji poznawczej jest możliwe, według Doktora Subtelnego, poznanie nowych istot rzeczy (quiditates), mimo braku poznania zmysłowego. Jest to odejście od poglądu empiryzmu genetycznego i przyznanie intelektowi większych zdolności poznawczych, niż było to w koncepcji Arystotelesa. W stanie po śmierci intelekt dysponuje również pamięcią o istotach rzeczy poznanych w stanie połączenia z ciałem oraz może przypominać sobie konkretne zdarzenia i rzeczy ujęte przez zmysły w ziemskim życiu. Takie ujęcie świadczy o ciągłości poznawczej intelektu ludzkiego po śmierci, o jego niezniszczalności i o zdolności poznawczej przynajmniej takiej, jaką dysponował w stanie życia ziemskiego. Widzimy tu połączenie kwestii filozoficznych i teologicznych, które wzajemnie się przenikają i warunkują. Dla Szkota możliwe jest nie tylko przypominanie sobie przeszłości oraz nabywanie nowego poznania przez intelekt duszy oddzielonej od ciała, ale również możliwe jest dla takiego intelektu poznanie modlitw zanoszonych przez nas do zbawionych w niebie. Takie intelektualistyczne podejście świadczy o silnym wpływie myśli augustyńskiej na epistemologię Jana Dunsa Szkota.
11. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 2
Ks. Marek Dobrzeniecki Ks. Marek Dobrzeniecki
Czy niepojętość Boga tłumaczy jego ukrycie?: Refleksja z punktu widzenia teizmu personalistycznego
Does God’s Inconceivability Explain His Hiddenness?

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Jeden z kontrargumentów do argumentu z ukrycia Boga, który zyskuje popularność w ostatnich latach, odnosi się do niepojętości Boga. Jeśli Bóg jest transcendentny, twierdzą zwolennicy tego argumentu (tj. Michael Rea i Roger Pouivet), to nie wiemy, czy Boska miłość wyraża się w otwarciu na osobiste relacje ze skończonymi istotami, jak twierdzi pierwsza przesłanka argumentu o ukrytości. Oskarżają J. L. Schellenberga o kształtowanie koncepcji Boga na wzór współczesnych koncepcji człowieka. W odpowiedzi wskazuję na fakt, że chociaż w pismach Schellenberga istnieje niebezpieczeństwo antropomorfizmu, personalistyczny teizm musi zaakceptować pierwszą przesłankę argumentu z ukrycia. Uzasadniam swoją tezę, odwołując się do zasady scholastycznej, która pozwala przypisać Bogu wszystkie doskonałości, i argumentując na rzecz tezy, że osobowość (rozumiana w kategoriach racjonalności i wolności) jest jedną z doskonałości.
12. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 2
Maksymilian Roszyk Maksymilian Roszyk
Krytyka oficjalnego chrześcijaństwa w późnych pismach Sørena Kierkegaarda
Critique of the Official Christianity in Late Writings of Søren Kierkegaard

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Artykuł ma na celu przedstawienie syntetycznego uporządkowania zawartej w późnych pismach Kierkegaarda krytyki oficjalnego chrześcijaństwa, czyli tego, co w świecie funkcjonuje pod nazwą „chrześcijaństwo”, a co w rzeczywistości zdaniem Duńczyka nim nie jest. Artykuł otwiera zarys niezbędnej dla zrozumienia tej krytyki pozytywnej koncepcji chrześcijaństwa u Kierkegaarda, w szczególności jego idei naśladowania Chrystusa. Dalej omówione są trzy główne zarzuty, jakie wysuwa Duńczyk: (1) prowadzenie pogańskiego życia pod nazwą chrześcijaństwa, (2) zastąpienie naśladowania Chrystusa rozmaitymi aktywnościami werbalnymi, m.in. uczynienie z chrześcijaństwa doktryny, oraz (3) zastąpienie naśladowania Chrystusa oddawaniem mu czci. Te trzy zarzuty uzupełnione są (4) Kierkegaardowską krytyką stanu duchownego. W końcowej części zostaje postawiona teza, że przedstawiona przez Kierkegaarda krytyka ma charakter uniwersalny, tzn. dotyczy wszystkich głównych wyznań chrześcijańskich.
13. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 2
Maciej Wąs Maciej Wąs
“There Is an ‘Is’”: Intuition of Being in the Thought and Writings of Gilbert Keith Chesterton (a Maritainian Perspective)
„Jest Jakieś ‘Jest’”

abstract | view |  rights & permissions | cited by
The aim of the paper is to demonstrate that Gilbert Keith Chesterton possessed the genuine intuition of being as defined by the French Thomist, Jacques Maritain, albeit almost without the proper metaphysical habitus. It opens with some explanations of the terms used, and with a short extrapolation of the theory of the intuition of being. Next it proceeds to proving the thesis assumed by the means of demonstrating that Chesterton exhibited the intuition of being as to three most important elements: its proper object (with the principle of identity included), the principle of sufficient reason and the principle of finality. Next it attempts to demonstrate that despite that understanding, he never spoke in a properly metaphysical manner, the fact that points to the lack of metaphysical habitus, and to establish certain consequences of this state of things. The text ends with a list of practical conclusions that could be drawn from an analysis such as this.
14. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 2
Anna Krajewska Anna Krajewska
Problem odpowiedzialności za przypadkowe skutki działania
The Problem of Responsibility for Accidental Effects of the Action

abstract | view |  rights & permissions | cited by
W artykule bronię tezy, że podmiot, który spowodował niezamierzoną stratę, powinien wziąć za nią odpowiedzialność. Odpowiedzialność ta nie jest wynikiem zaciągniętej przez podmiot winy, nie jest także wyłącznie wyrazem jego wrażliwości na cudzą krzywdę, ale ma swoje obiektywne racje. Działający człowiek doświadcza jedności swojej podmiotowości zarówno wtedy, gdy jest dobrowolnym sprawcą działania, jak i wtedy, gdy działanie to przyczynia się do zaistnienia przypadko wych skutków. Podmiot bowiem jest nie tylko autonomicznym sprawcą, ale także kimś, kto przez konstytuującą go cielesność jest podatny na wpływ rozmaitych czynników przypadkowych, nieprzewidzianych. Aby zachować swoją integralność, podmiot zobowiązany jest do uznania swojej relacji do spowodowanej krzywdy. Racje wzięcia odpowiedzialności za przypadkowe skutki działania odwołują się nie tylko do struktury podmiotu, ale także do samego działania i jego relacji do działającego. Zagadnienia te zostały podjęte w dwóch pierwszych paragrafach artykułu. Ostatnia część artykułu prezentuje istotę obowiązku wzięcia odpowiedzialności za spowodowaną stratę. Taka odpowiedzialność nie zależy od tego, co bezpośrednio leżało w zakresie sprawczości podmiotu, ale dotyczy tego, co należy do półcienia tejże sprawczości. Podmiot poprzez akt woli może uczynić siebie odpowiedzialnym za to, co się stało. Akt wzięcia odpowiedzialności obejmuje takie zachowania, jak wyjaśnienie, przeprosiny, pomoc.
15. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 2
Wojciech Lewandowski Wojciech Lewandowski
Ewaluacyjne i egzystencjalne aspekty trafu moralnego
Evaluative and Existential Aspects of Moral Luck

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Fenomen szczęścia stanowi problem dla etyki z dwóch powodów. Po pierwsze, utrudnia sformułowanie jednorodnych sądów moralnych dla dwóch lub więcej działań, które wydają się do siebie podobne w każdym moralnie istotnym aspekcie, z wyjątkiem niektórych udanych lub niefortunnych zdarzeń, które mają miejsce w jednym przypadku, a w drugim nie. Wystąpienie tych zdarzeń nie było pod kontrolą żadnego z agentów, ale dla zewnętrznych obserwatorów wydaje się być podstawą bardziej rygorystycznego lub bardziej tolerancyjnego osądu moralnego w jednym przypadku, a w drugim nie. Po drugie, szczęście może wpłynąć na nasze poczucie sensu życia poprzez sukces lub porażkę naszych ważnych egzystencjalnie projektów życiowych. Fakt ten sugeruje konieczność moralnie dopuszczalnych warunków polegających na szczęściu w formułowaniu i realizacji własnego projektu życiowego. W niniejszym artykule przedstawiam możliwości zastosowania głównych poglądów na szczęście do rozwiązania powyższych problemów.
tłumaczenia
16. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 2
Peter van Inwagen, Anna Mazurek, Michał Buraczewski Peter van Inwagen
Argument C. S. Lewisa przeciwko naturalizmowi
C. S. Lewis’s Argument against Naturalism

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Artykuł stanowi ocenę argumentu z rozdziału trzeciego („Kardynalna trudność naturalizmu”) drugiego wydania Cudów C. S. Lewisa. Argument ten ma wykazać, iż naturalizm implikuje, że żadne z naszych przekonań nie bazuje na rozumowaniu — to „kardynalna trudność naturalizmu”, jako że w jego ramach przekonanie, które nie bazuje na rozumowaniu, będzie irracjonalne. Artykuł zamyka wniosek, że argument Lewisa nie wykazuje, jakoby naturalizm implikował, że żadne z naszych przekonań nie bazuje na rozumowaniu.
17. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 2
José Ortega y Gasset, Dorota Leszczyna José Ortega y Gasset
Nie być człowiekiem partyjnym
Not to Be a Party Man

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Esej „No ser hombre de partido” autorstwa José Ortegi y Gasseta ukazał się po raz pierwszy w argentyńskim czasopiśmie La Nación. Został podzielony na dwie części. Pierwszą opublikowano 15 maja 1930 r., drugą zaś 3 czerwca 1930 r. Przedmiotem refleksji jest tutaj problem „partyjności”, który rozpatruje się z dwóch perspektyw — metafizycznej i społecznej. Pierwsza czyni z „partyjności” przejaw kompensacji, tj. zafałszowania własnego bytu i braku akceptacji dla własnego powołania. Druga z kolei wskazuje, że partyjność stanowi zjawisko historyczne, którego początki sięgają XIX stulecia. To wówczas pojawia się po raz pierwszy wykładnia społeczeństwa jako permanentnej i wiecznej walki, co wymaga ukonstytuowania walczących ze sobą grup, tj. partii. Ortega natomiast pragnie przezwyciężyć obie wersje partyjności. Dlatego staje po stronie autentyczności naszego jednostkowego życia i nieuwarunkowanych partyjnie idei, uczuć i wartości.
artykuły
18. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 1
Stanisław Krajewski Stanisław Krajewski
O pewnym matematycznym modelu Boga i jego zastosowaniu
About a Certain Mathematical Model of God and Its Application

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Przedstawiony jest nowy model Boga, a raczej relacji Bóg-człowiek, używający modelu płaszczyzny rzutowej. Ilustruje on dobrze koncepcje Martina Bubera, którego sformułowania zainspirowały ten model. Następnie pokazane jest użycie tego modelu do wizualizacji w trakcie żydowskiej modlitwy zawierającej werset „Słuchaj Izraelu…”. Po wskazaniu zalet opisanej konstrukcji następuje krytyczna dyskusja adekwatności tego modelu i w ogóle modeli matematycznych w teologii.
19. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 1
Monika Komsta Monika Komsta
Czy Bóg zna zło?: Antyczne rozwiązanie problemu na przykładzie filozofii Temistiusza
Does God Know Evil?

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Filozofia grecka, a w szczególności arystotelizm, ze względu na zawartą w niej koncepcję Boga nie podejmowała tematu Bożej wszechwiedzy, która wydawała się sprzeczna z boską doskonałością, a co za tym idzie — również zagadnienie Boskiej wiedzy na temat zła nie było rozważane. W czasach Temistiusza, którego myśli tutaj przedstawiam, pojawiają się jednak nowe możliwości ukazania tego problemu pod wpływem nowej koncepcji Boga w neoplatonizmie i neoplatonizmie chrześcijańskim. Temistiusz, będąc świadom tych nowych zagadnień i włączając je do swoich rozważań, nie zmienił jednak schematu, w jakim powstaje jego stanowisko (arystotelizm). Zadał więc pytanie o to, czy Bóg zna zło, ale jego odpowiedź ograniczyła się w zasadzie do powtórzenia nauki Arystotelesa: Bóg poznaje samego siebie, tj. najdoskonalszy przedmiot poznania, a nie poznaje tego, co niedoskonałe, w tym braku, jakim jest zło.
20. Roczniki Filozoficzne: Volume > 67 > Issue: 1
Anna Brożek Anna Brożek
„Wiara oświeconych”: Uwagi metodologiczne o rozprawie Władysława Witwickiego oraz kilka przykładów stosunku „oświeconych” do Boga i wiary
“Faith of the Enlightened”

abstract | view |  rights & permissions | cited by
Pierwsza część artykułu zawiera logiczną rekonstrukcję oraz metodologiczną analizę niektórych aspektów słynnej pracy Władysława Witwickiego pt. Wiara oświeconych”. W szczególności, analizie poddane są dokonane przez Witwickiego klasyfikacje wierzących oraz zasady tych klasyfikacji; wskazane są także błędy natury metodologicznej, jakich Witwicki się dopuszcza. W drugiej części tekstu dystynkcje Witwickiego zilustrowane zostały poprzez postawy względem Boga i wiary reprezentowane przez czterech przedstawicieli Szkoły Lwowsko-Warszawskiej: Kazimierza Twardowskiego, Jana Łukasiewicza, Tadeusza Kotarbińskiego, Józefa Marię Bocheńskiego.