W artykule jest suponowana opozycja między statyką i dynamiką nauki. Przez naukę rozumiemy głównie nauki empiryczne, zwłaszcza przyrodnicze, lub nauki ścisłe (sciences), inaczej: matematyczne przyrodoznawstwo. Przy doborze kategorii jako przedmiotu podjętych analiz kierowano się racjami badawczymi oraz odwołującymi się do praktyki naukowej i metanaukowej. Kontekstowe objaśnienia tych obiektów relatywizowano do sytuacji poznawczej potencjalnych odbiorców. Uwzględniano zarówno adeptów, jak i profesjonalnie zainteresowanych refleksją nad czynnościowo i wytworowo ujmowaną nauką. Podjęte zagadnienia są rozpatrywane poprzez stopniowe dyskusje aspektywnie wyselekcjonowanych problemów. W rozpatrywanej perspektywie należą do nich: ramowe stanowiska; terminy-klucze; statyka/dynamika nauki; rewolucje w filozofii nauki; dwa konteksty; nowa filozofia nauki; nurt normatywny i deskryptywny; kategoria rewolucji naukowych; super-, supra- i maksiteorie jako jednostki ponadteoretyczne; problematyka aksjologiczna; pluralizm filozofii nauki; problem / teoria problemu; wartość — kategoria z zakresu aksjologii epistemicznej; dalsze zagadnienia filozofii nauki; charakterystyka opracowania.

Kategoria struktur metodologicznych wprowadzona przez Zygmunta Hajduka (2016) jest kategorią nową, nieużywaną dotąd w rozważaniach metodologicznych i niemającą w nich ugruntowanego miejsca. Dlatego można zapytać o funkcję, jaką miałaby ona pełnić w metodologii nauk, oraz ojej przydatność jako ogólnego pojęcia metodologicznego. Zasadnicze pytanie, jakie stawiam to: czy wprowadzony przez Z. Hajduka termin struktury metodologiczne może służyć jako najogólniejsza kategoria wyznaczająca przedmiot badań metodologii nauk? Odpowiadając negatywnie na to pytanie, przedstawiam argumenty, jakie przemawiają przeciwko używaniu pojęcia struktur metodologicznych w ten sposób. Moja argumentacja przebiega w następujący sposób. Przywołując funkcjonujące w metodologii nauk zasadnicze sposoby rozumienia nauki (typy desygnatów nazwy „nauka”), ujęcie metodologii nauk wyznaczone przez Szkołę lwowsko-warszawską (Kazimierz Ajdukiewicz, Tadeusz Kotarbiński) i tradycję metodologiczną KUL, będącą jej kontynuacją (Stanisław Kamiński), typy metodologii, współczesne anglosaskie ujęcia filozofii nauki oraz rozumienie analizy metodologicznej, próbuję wskazać w miarę całościową mapę kategorii metodologicznych wyznaczających przedmiot badań metodologii nauk. Następnie odnoszę do niej kategorię struktur metodologicznych jako wyznaczającą, moim zdaniem zbyt wąsko, przedmiot badań metodologii nauk i przeprowadzam krytykę pojęcia struktur metodologicznych jako najogólniejszej kategorii wyznaczającej przedmiot badań metodologii nauk. Wskazuję także na niekompletność zaproponowanej przez Z. Hajduka listy struktur metodologicznych, którymi zajmuje się metodologia nauk.

Przedmiotem artykułu jest zagadnienie wielości teoretycznych ujęć w nauce (w refleksji przedmiotowej, jak i metaprzedmiotowej) oraz mnogość perspektyw w ramach filozofii nauki. Zagadnienie pluralizmu omówiono w odniesieniu do stanowiska lubelskiego filozofa nauki, ks. prof. Zygmunta Hajduka. Twierdzi się, że swoiste pluralistyczne podejście do nauki oraz problemów z zakresu filozofii nauki zajmowało istotne miejsce w jego filozoficznej refleksji. Celem artykułu jest próba scharakteryzowania i interpretacji jego podejścia. Cel ten realizowany jest w kilku etapach. Zarysowano historyczne tło omawianej problematyki. W oparciu o literaturę przedmiotu zostały wyróżnione rodzaje pluralizmów, a następnie przedstawiono własną propozycję ich odróżniania (w nawiązaniu do prac ks. Hajduka). Jest to model trzech płaszczyzn analizy nauki: przedmiotowej, metodologicznej oraz metametodologicznej. Na każdej z tych płaszczyzn można stwierdzić pluralizm ujęć. Model ten zastosowano do studium stanowiska ks. Hajduka w kwestii pluralizmu w nauce i metanauce. Nawiązując do filozofii nauki Paula Feyerabenda, zaproponowano interpretację filozoficznego dorobku ks. Hajduka i określonojego stanowisko mianem „dobry empirysta”.

Przedmiotem analizy podjętej w artykule jest procedura wyjaśniania statystycznego. Dla potrzeb prowadzonych rozważań omówiony został szczególny typ badań biomedycznych, jakim jest analiza podgrup randomizowanych badań klinicznych. Pokazane zostało, że poprawności wyjaśnień statystycznych nie można ustalić, analizując wyłącznie strukturę eksplanansu, jak jest to przyjmowane w modelu istotności statystycznej (R-S), zaproponowanym przez W. Salmona. Procedura wyjaśniania statystycznego jest zatem, w przeciwieństwie do pozostałych form wyjaśniania, zależna od procedur badawczych stanowiących podstawę formułowania twierdzeń statystycznych.

This paper reconsiders the possibility of applying the procedure of falsification, which consists in testing a theory by confronting hypotheses derived from the theory with empirical data, in the studies of culture, in particular when evaluating interpretive hypotheses. Falsification, to which, according to Popper and his followers, the natural sciences owe their success, is viewed with strong suspicion when the object of investigation is meanings and values rather than material phenomena. If by interpretation one understands reconstruction of the artefact’s meaning, obvious challenges when falsifying interpretive hypotheses include: the multiplicity, instability and ambiguity (indefiniteness or self-contradictory character) of meanings inherent in artefacts. All of this does not seem to exclude the possibility of identifying as misreadings interpretive hypotheses which clearly contradict relevant (non-contradictory) artefactual evidence. Falsification thus understood seems indispensable in educational contexts. At the same time, it must be admitted that in practice (as contrasted with the logical formula which underlies the procedure) falsification is inconclusive, and the application of the procedure is further complicated when meanings and values are the object of research. This is one of the reasons why falsification in the humanities (as elsewhere) needs to be complemented by other epistemic procedures while the status of literary studies or history of philosophy might best be perceived as partly cognitive (and in so far as the research conducted in these disciplines is empirically testable, also scientific) and partly creative (artistic).

Niezdaniowe akty mowy to przynajmniej pozornie niezdaniowe wypowiedzi, za których pomocą mówiący dokonują pewnych aktów illokucyjnych: stwierdzają, pytają, proszą itp. Wśród teoretyków zajmujących się takimi wypowiedziami można wskazać zwolenników podejścia, które głosi, że większość takich wypowiedzi tojednak — wbrew pozorom — wypowiedzi zdaniowe (elipsy), oraz zwolenników stanowiska, zgodnie z którym treść takich wypowiedzi musi być bezpośrednio wzbogacona z kontekstu za pomocą procesów pragmatycznych niekontrolowanych semantycznie. W pierwszej części tej pracy przyglądam się bliżej stanowisku traktującemu wypowiedzi niezdaniowe jako elipsy i zastanowiam się, czy można uznać, że kontekst pozajęzy- kowy może wyznaczać sposób uzupełnienia wyrażenia do pełnego zdania w taki sposób, że pierwotna wypowiedź niezdaniowa może być uznana za elipsę. Następnie przedstawiam stanowisko, zgodnie z którym wypowiedzi niezdaniowe to udane akty illokucyjne niewymagające wzbogacenia pragmatycznego. Argumentuję, że taki pogląd nie jest adekwatny, ponieważ na jego gruncie wypowiedzi niezdaniowych nie można uznać za pełnoprawne akty mowy. W dalszej części pracy proponuję wersję stanowiska pragmatycznego, opartą na relatywizmie umiarkowanym Franęois Recanatiego. Proponowana przeze mnie koncepcja pozwala uznać, że mimo iż wypowiedzi niezdaniowe semantycznie nie wyrażają sądów i nie mają wartości logicznej, to po odpowiednim wzbogaceniu z kontekstu pozajęzykowego mają na tyle określoną treść (i moc), że mogą być uznane za udane akty illokucyjne. Koncepcja ta pozwala również odpowiedzieć na zarzut ze zgodności gramatycznej, który jest jednym z najpoważniejszych zarzutów, z jakimi muszą się zmierzyć wszystkie koncepcje pragmatyczne.

Praca jest poświęcona negacji dyskursywnej (metajęzykowej). Omawiane są jej funkcje (np. sprostowanie, uwypuklenie, zaskoczenie), rodzaje (np. implikacyjna, językowa, prozodyczna) i własności (np. pozorna sprzeczność, pragmatyczne odkodowanie, przytoczenie, a nie użycie, brak konstrukcji z prefiksem „nie”, brak konstrukcji z zaimkami negatywnymi). Następnie rozpatrzona została możliwość, że negacja dyskursywna jest jedynie szczególnym przypadkiem innych rodzajów negacji, w szczególności negacji kontrastywnej lub illokucyjnej. Dalej postawiono pytanie, czy w przypadku negacji dyskursywnej mamy do czynienia ze zjawiskiem semantycznym czy pragmatycznym, jak również, czy jest możliwe ujęcie negacji dyskursywnej w ramach mechanizmu konwersacyjnego nazywanego „przywołaniem echem”.

Ludwik Borkowski’s vast knowledge of philosophy allowed him to put his logical studies in a philosophical context. As a logician, he continued the tradition of the Lvov-Warsaw school. He dealt with the basic issues of the widely understood logic as well as with those having strong philosophical implications (e.g. non-classical logics, the theory of truth, natural deduction, the theory of consequence). He also worked on the theory of definition and the intuitive interpretation of logical results. For Borkowski, logic was an autonomous science whose function is supposed to be ancillary towards the other sciences. Although he did not write any typical philosophical-logical works, investigating philosophical sources, inspirations and the implications of logical results was something he did throughout the whole period of his creative activity.

Historia rewolucji naukowej pokazuje, jak przyzwyczajenia oraz irracjonalne lęki wpływają na losy szczegółowych intelektualnych rozwiązań. Mimo że od czasów Galileusza czy Kopernika dostrzegano,jak wartościowe są poszukiwania przyczyn zjawisk fizycznych, podobnym interpretacjom przez kolejne długie lata nie podlegały systemy biotyczne. Teleologiczne opisy harmonijnego dążenia układów do określonego celu jawiły się jako tłumaczenia nienarażone na jakiekolwiek modyfikacje. Takie podejście niejednokrotnie blokowało także rozwój koncepcji Boga, Jego relacji ze światem oraz wielu istotnych aspektów myśli chrześcijańskiej.Jedną z najbardziej wpływowych idei w dziejach ludzkiej refleksji było traktowanie zmiany jako przejawu niedoskonałości. Tymczasem zmiana możejawić się równie dobrzejako coś onto- logicznie podstawowego i aksjologicznie pozytywnego. Programowa otwartość na zmianę wpisana jest w wartościowe poszukiwania w obszarze nauk przyrodniczych. Dotyczy to zarówno gotowości do modyfikacji zastanych tez, jak i detalicznych rozwiązań, których uściślanie przybliża nas do prawdy. Popperowski model intelektualnego rozwoju pozwala bez lęku podejmować trudne pytania, w razie potrzeby zrobić „krok wstecz”, a nawet zmienić stanowisko, które wydawało się przez lata ujęciem paradygmatycznym.

W artykule pojęcie teorii ontologicznej zostało zdefiniowane zgodnie z ogólnymi zasadami wywodzącymi się z metaontologii Arystotelesa. Sformułowano problem struktury ontologii: Jakie są główne metodologiczne typy zaksjomatyzowanych teorii ontologicznych i jakie podstawowe relacje zachodzą między nimi? Zauważono, że zarówno w tradycyjnej, jak i we współczesnej filozofii bytu da się wyróżnić trzy odmienne idee formalnej ontologii: logicznej, eksplikacyjnej i empirycznej. Cel pracyjest dwojaki: 1) wskazaniejednolitej koncepcji formalnej ontologii uwzględniającej owe idee i dostarczającej rozwiązania problemu struktury ontologii oraz 2) zastosowanie wskazanej koncepcji w konstrukcji podstawowych przykładów teorii bytu i czasu. Artykuł składa się z następujących sekcji: Wprowadzenie. 1.1. Trzy koncepcje ontologii formalnej. 1.2. O ontologii logicznej. 1.3. O eksplikacyjnej ontologii formalnej. 2.1. Monadyczna teoria identyczności i należenia. 2.2. Eksplikacyjna teoria czasu wypełnionego. 2.3. W stronę empirycznej ontologii świata realnego. Zakończenie.

Artykuł prezentuje filozofie Kanta i Husserla w odniesieniu do Hartmannowskiego rozumienia irracjonalności. W metafizyce poznania Hartmanna irracjonalność, która odpowiada częściowej niepoznawalności bytu, okazuje się argumentem przeciwko idealizmowi, który zakłada całkowitą racjonalność naszego poznania ijego przedmiotu. W artykule autor pokazuje, że można wskazać podobieństwa między Kanta ideą niepoznawalności przedmiotu transcendentalnego, Husserla koncepcją transcendentalnej konstytucji świata i Hartmanna pojęciem gnoseologicznej irracjonalności. W transcendentalizmie Kanta irracjonalność implikuje asymetria między warunkami możliwości doświadczenia i warunkami możliwości przedmiotów doświadczenia, jako że niepoznawalność przedmiotu transcendentalnego i rzeczy samej w sobie wskazuje, że nie wszystkie warunki przedmiotów są jednocześnie warunkami możliwości doświadczenia. Według Husserla świadomość transcendentalna nie jest racją wystarczającą świata w aspekcie jego Da- sein i Sosein, ponieważ fakt konstytucji świata jest faktem irracjonalnym i nie może być wyprowadzony z istoty świadomości. Autor próbuje wykazać, że analogia między Husserlem i Hartmannem w kwestii irracjonalności otwiera nowe możliwości interpretacyjne relacji między fenomenologią transcendentalną i Hartmannowską filozofią.

Artykuł dotyczy ukształtowanej przez anglosaski romantyzm przemiany kulturowego obrazu doświadczenia religijnego — przemiany dostrzeżonej w literaturze przez amerykańskiego krytyka literackiego Geoffreya Hartmana. Najważniejsze aspekty tej przemiany to: zwycięstwo modelu poezji kreatywnej nad jej modelem mimetycznym, epitafijność oznaczająca uwrażliwienie na przemijalność świata, naturalizacja nadprzyrodzoności (zgodnie z fromułą M.H. Abramsa natural supernaturalism), a także rezygnacja z odpowiedzi na pytania ostateczne. Horyzont poszukiwań sensu tych przemian wyznaczany jest u Hartmana przez quasi-mesjanizm w ujęciu Adorna — przeświadczenie, że wyżej należy cenić różnorodność niepełnych i ułomnych odpowiedzi niż integralność prawd ostatecznych.

Wisdom has not been widely discussed in analytical epistemology. An interesting recent analysis comes from Stephen Grimm who argues that wisdom requires knowledge and that the traditional dichotomy between theoretical and practical wisdom doesn’t hold. I note a tension between these aspects of his work. He wishes to maintain that traditional exemplars of wisdom (such as Jesus, Buddha, Confucius) may still be termed ‘wise’ by his theory. But his knowledge condition seems to require that only a subset of those who hold conflicting views are really wise. I consider a number of possible responses to this and endorse a non-indexical contextualist approach which will allow the knowledge condition and also allow the traditional exemplars to be termed ‘wise’.

W latach 40. XIX wieku Luigi Taparelli i Antonio Rosmini wprowadzili do publicznego obiegu termin „sprawiedliwość społeczna”. Od tamtego czasu znaczenie tego pojęcia znacznie się poszerzyło. Literatura przedmiotu notuje liczne identyfikacje tego konceptu. Niniejszy tekst koncentruje się na wskazaniu kilku jego ujęć. Autor, w siłą rzeczy skrótowo zaprezentowanych analizach, stara się pokazać specyfikę poszczególnych rodzajów znaczeń nadawanych „sprawiedliwości społecznej”. Sprawiedliwość społeczna będąca przedmiotem analizy w tym artykule utożsamianajest ze sprawiedliwością ogólną (prawną) i rozdzielczą.

W latach 40 XIX wieku Luigi Taparelli i Antonio Rosmini wprowadzili do publicznego obiegu termin „sprawiedliwość społeczna”. Od tamtego czasu znaczenie tego pojęcia znacznie się poszerzyło. Literatura przedmiotu notuje liczne identyfikacje tego konceptu. W tej części wskazane zostały utożsamienia sprawiedliwości społecznej ze sprawiedliwością wyrównawczą (w odmianach: karzącej, naprawczej i wymiennej). Niektóre z tego rodzaju identyfikacji zakładają istnienie podmiotów kolektywnych. Występują one jako czasowe bądź przestrzenne grupy społeczne i kohorty.

W latach 40. XIX wieku Luigi Taparelli i Antonio Rosmini wprowadzili do publicznego obiegu termin „sprawiedliwość społeczna”. Od tamtego czasu znaczenie tego pojęcia znacznie się poszerzyło. Literatura przedmiotu notuje liczne identyfikacje tego konceptu. Autor, w siłą rzeczy skrótowo zaprezentowanych analizach, stara się pokazać specyfikę poszczególnych rodzajów znaczeń nadawanych „sprawiedliwości społecznej”. Sprawiedliwość społeczna będąca przedmiotem analizy w tym tekście utożsamiana jest z ideami równości i solidarności. Rozpatrywana równość dotyczy szans i uprawnień

W artykule podjęto próbę analizy sposobu uprawiania filozofii przyrody przez Tadeusza Stanisława Wojciechowskiego (1917-2000), profesora filozofii na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Artykuł składa się ze wstępu, części biograficznej, rozdziału poświęconego analizie sposobu uprawiania filozofii przyrody przez T. Wojciechowskiego, a także próby podsumowania i oceny stanowiska krakowskiego uczonego.Wstępne analizy wskazują, że sposób uprawiania filozofii przyrody przez T. Wojciechowskiego był oryginalny, szczególnie gdy weźmie się pod uwagę kontekst historyczny. Koncepcja krakowskiego filozofa sytuuje się między tradycyjnymi rozwiązaniami neoscholastycznymi a próbą wyjścia poza klasyczne rozwiązania w kwestiach metodologicznych na gruncie filozofii przyrody.

Niniejszy esej stanowi zbiór podstawowych poglądów brytyjskiego filozofa Robina George’a Collingwooda na cele i zadania nauk historycznych. Zawiera krytykę ujmowania historii jako dyscypliny dążącej do ustanowienia ogólnych, rządzących biegiem dziejów, praw oraz jako dyscypliny zmierzającej do odkrycia, realizowanego w dziejach, boskiego planu. Jest on próbą wykazania różnic między historią a filozofią historii, sztuką i nauką. Wyraża pogląd, że nie istnieje coś takiego jak czysty fakt historyczny, że nie jesteśmy w stanie, w sposób absolutny, poznać jakiegokolwiek faktu historycznego, mimo że wiedza o nim zwiększa się, oraz że myślenie historyczne bazuje na percepcji.Konkluzją esejujest myśl, że każdy historyk patrzy na przeszłość z własnego punktu widzenia, a więc źródła, zjakich korzysta, i wnioski, do jakich dochodzi, będą się znacząco różniły od źródeł i wniosków innych historyków, oraz myśl, że każde wydarzenie historyczne jest niewy- czerpalne w tym sensie, że w rękach każdego nowego historyka przybiera inny kształt