In this text I discuss and debate Adam Jonkisz’s book Questions and Answers: Set-theoretic approach. I consider, among other things, the problem of the minimal component of question, of the division of questions, of the specificity of existential questions. I put forward a thesis that every question is a question to be completed, in the sense that every question expresses a ‘gap’ in our knowledge that should be filled. The natural division of questions corresponds to the numbers and types of these ‘gaps.’

In this article I address the contributions of Anna Brożek, Marek Lechniak and Jacek Wojtysiak as formulated in the course of their discussion of my monographic study Pytania i odpowiedzi. Ujęcie teoriomnogościowe [Questions and answers: A Set-theoretic approach]. My responses in the article are divided into substantive and methodological ones, depending on whether the comments and suggestions for improvement formulated in their contributions refer to the actual conception proposed in the book or to the methods used in its construction. In my substantive comments, I respond to issues relating to the structure, types and accuracy of questions. I argue that: (i) the schematisations of question structure proposed in the monograph are a development of the so-called “Polish schema” that is such as to make it possible to exhibit and remove the elements of ambiguity in any interrogative sentences and questions based on them; (ii) although the general schematic structure is common to all questions, the division of questions adopted in the monograph — especially into questions to be resolved and others — is substantively justified and logically correct; (iii) the claims put forward regarding the relations between the accuracy of questions and the truth of their assumptions are correct — even though a general inference to the accuracy of the questions at issue from the truth of their assumptions requires (as J. Wojtysiak has observed) an additional condition to be met. My methodological remarks concern the so-called component-combinatorial method of analysing questions, the notion of so-called “generalised negation”, and the evaluation of the philosophical methods on display in the monograph in the light of the relevant model of the philosophical method (as described by A. Brożek). I show that: (iv) the method of representing and analysing interrogative sentences used in the monograph provides a tool for distinguishing all of their possible meanings (possible questions), which in the reconstruction of question situations narrows down the analyses to questions that comply with the rules of language (excluding as it does the construction of meaningless combinations, as warned against by M. Lechniak), while on the other hand enabling it to be the case that out of the total number of possible ones, only questions relevant in a given situation are taken into account; (v) the negation non, though ultimately based on propositional negation ~ (it is defined by disjunction ∨ and negation ~), is its generalisation, since it can be applied not only to the whole matrix p of the question “Is it the case that p?”, but also to any of its parts, right down to its individual components, and at the same time is equivalently replaceable with ~ in the situation of negation of the entire matrix p; (vi) the mode of philosophising that I have employed in the monograph is consistent with a method combining analysis, paraphrasing, and axiomatisation, even if it is far removed from model axiomatisation especially, and needs further completion in respect of the so-called theoretical “verbal corpus” — i.e. in terms of the references it makes to other conceptions of questions and answers.

Ireneusz Ziemiański argues that idolatry belongs to the essence of religion and for this reason a non-idolatrous religion is impossible. I formulate three objections to this thesis: the objection from "religion zero", the objection from the accidental act of worship and the objection from the non-relevance of ontic distance. The objection from “religion zero” refers to the possibility of the existence of an individual and non-institutionalised religion, thus lacking the components of typical religions that are constantly threatened by idolatry. The objection from the accidental act of worship suggests that it is possible that someone confuses the object of his own act of worship and unconsciously worships God without committing idolatry. The objection from the nonrelevance of ontic distance indicates that the transcendence of God is not an obstacle to worship, but a necessary condition for it.

The essay critically examines the main claim of the book Religia jako idolatria [Religion as Idolatry] by Ireneusz Ziemiński, according to which religion is necessarily idolatry. The author argues that the thesis is insufficiently justified and points out several topic that require further discussion.

The critiques of arguments I presented in Religia jako idolatria. Esej filozoficzny o nieuchronności elementów idolatrycznych w religii [Religion as idolatry: A philosophical essay on the inevitability of idolatrious elements in religion], authored by Błażej Gębura and Marcin Iwanicki, are fundamentally inaccurate. The main reason being that the authors of the critiques have not put forth any historical example of a religious phenomenon which was not idolatry. They only referred to logically possibly examples (it is admittedly possible to conceive of an act of religious worship which would not be idolatrical), yet they did not provide the conditions which would have to be fulfilled for this act to materialize; meanwhile the primary condition would be to change the ontic and epistemic status of humans as beings capable of direct contact with God. The more detailed arguments presented by my polemicians also do not disprove the claim that it is unavoidable for religion to be idolatrical. For if God accepts all acts of worship throughout history, He should be charged with defying fundamental moral principles; it is after all difficult to accept the bloody human and animal sacrifices he received. Furthermore, “religion zero” is impossible to actualize; on one hand it is a completely private phenomenon (analogous to a private language), on the other it means knowing God in a human way (and thus is idolatrical, as even the Author of the charge admits). Similarly, an unconscious act of worship (admiration for the tallest tree in the world) is an aesthetic experience, not a religious one; a theistic interpretation of this act bears the markings of symbolic violence and reduces religious experiences to experiencing beauty. There is no doubt that ontic distance as a necessary condition of non-idolatrical religion, proposed by the polemicians, actually makes it an impossibility. Even God cannot reveal Himself to us the way He is, but instead He must adhere to our cognitive limitations and thus can only reveal Himself as a non-God. Therefore, any religious act is unavoidably idolatrical; however, contrary to the claims by my Polemicians, this is not an overuse of the term “idolatry” in relation to religious phenomena, but rather an accurate description of their nature. Despite this, one should not eliminate religion entirely form social life; as long as religious people pose no harm to others and do not attempt to force their idols onto others, they have the right to freely believe and worship them.

Translated here into Polish is Tim Maudlin’s “Distilling Metaphysics from Quantum Physics,” which is a chapter of The Oxford Handbook of Metaphysics. The author discusses six important metaphysical issues on which quantum physics sheds new light. He shows how differently each of the three main intepretations of quantum theory (von Neumann’s and GRW collapse theory, Bohm’s hidden variable theory, and Everett’s many-worlds theory) views each of them. The issues discussed are determinism, determinateness, the role of the observer, uncertainty and complementarity, quantum logic, and entanglement and non-locality.

The author argues that the moral of the Frankfurt stories is this: if causal determinism rules out moral responsibility, it is not in virtue of eliminating alternative possibilities, and replies the most important challenge to this claim, namely an argument called “The Dilemma Defense.”

The author presents a model of moral responsibility based on the actual sequence and the notion of reason-responsiveness, and draws an analogy between this model and Robert Nozick’s model of knowledge based on the actual sequence. In addition, the concept of semicompatibilism is introduced and explained.

The David Lewis’s article concerns the issue of penal substitution in the dual context of the contemporary system of criminal law, in which punishment does not perform a compensatory function, and in the context of the Christian interpretation of Christ’s death as Atonement. It may seem that we do not believe in penal substitution, but in fact we do believe in it selectively. There are Christians who believe that Christ’s death is a payment of the debt of punishment owed by the sinners, but do not believe that a murderer’s friend can serve on his behalf a death sentence. Most of us believe in penal substitution with reference to fines but not other kinds of punishment. In both cases the beliefs concerning penal substitution are clearly inconsistent. However, if selective acceptance of penal substitution is so common, perhaps it makes sense after all.

Celem artykułu jest ukazanie różnicy między filozofią a teologią. Filozof szuka mądrości bezosobowej, teolog zaś szuka Boga osobowego. To zróżnicowanie jest fundamentalne, ponieważ wiedza o osobach różni się od wiedzy o przedmiotach. Autorka pokazuje, jak uwzględnienie faktu, że teologia opiera się na wiedzy drugoosobowej, zmienia podejście do argumentu z ukrytości.

Nasze oczekiwania dotyczące ludzkiego doświadczenia Boga mogą przesłonić nam rzeczywistą obecność takiego doświadczenia. Mogą nas skłonić do szukania obecności Boga w niewłaściwych miejscach i mogą sprawić, że w ogóle nie będziemy jej szukać. Artykuł przeciwstawia się groźbie mylących oczekiwań dotyczących Boga, jednocześnie uznając rolę okazyjnego Bożego ukrycia. Twierdzi się w nim, że biorąc pod uwagę doskonały charakter moralny Boga, powinniśmy oczekiwać, że typowe ludzkie doświadczenie Boga będzie zawierać dysonans moralny. Artykuł pokazuje dowodowe lub poznawcze znaczenie tego, jak ludzie reagują na taki dysonans. Nasza niezdolność do współdziałania z Bogiem może skutkować albo zaciemniającym dowodem boskiej rzeczywistości, albo ukrywaniem przez Boga jego samoobjawienia dla celów odkupieńczych skierowanych na naszą korzyść.

Celem artykułu jest próba znalezienia rozwiązania problemu Bożej ukrytości, który w kontekście nauki przybiera postać pytania o to, dlaczego, jeśli Bóg istnieje, nauka może Go całkowicie ignorować, a mimo to tak wiele wyjaśniać. Formułujemy „argument z ukrytości w kontekście nauki” na wzór „argumentu z ukrytości” zaproponowanego przez J. L. Schellenberga i pokazujemy możliwe sposoby obalenia tego argumentu. Proponujemy również refutację tego argumentu w postaci „absconditeizmu eksplanacyjnego,” którego najlepszym wyrazem jest teza o „zespojeniu” naukowych i teologicznych sposobów wyjaśniania świata. Argumentujemy również, iż teza „absconditeizmu eksplanacyjnego” może zostać rozszerzona na całą dyskusję o ukryciu Boga, dostarczając możliwej odpowiedzi na „argument z ukrytości”.

Chociaż u św. Anzelma nie znajdziemy wyraźnej dyskusji na temat problemu Bożego ukrycia (PBU), tak jak jest on dziś powszechnie rozumiany – mianowicie jako argument za ateizmem – to jest on doskonale świadomy trudności egzystencjalnych, jakie stwarza nasz pozorny brak dostępu do Boga. Co więcej, dostarcza on składników dla interesującego i dotychczas zaniedbanego podejścia do PBU, zakorzenionego w wielu chrześcijańskich narracjach o odstępstwach od stanu łaski, zarówno anielskich, jak i ludzkich. Celem tego artykułu jest wyraźne nakreślenie podejścia Anzelma i dostarczenie przynajmniej szczątkowego jego rozwiązania PBU.

W artykule argumentuje się, że konceptualne zasoby chrześcijaństwa obalają argument z ukryciu. Według autora zróżnicowanie Bożej miłości poddaje w wątpliwość słuszność rozumowania Schellenberga. Gdybyśmy rozumieli doskonałą miłość jako maksymalną i równą troskę oraz utożsamianie się ze wszystkimi i dla wszystkich, wtedy Boża miłość pociągałaby za sobą Bożą bezstronność, ale z powodu konfliktu interesów między ludźmi doskonała Boża miłość nie może być maksymalna.

Artykuł zgłębia ideę Pascala, zgodnie z którą nauczanie Kościoła zakłada ukrycie Boga, a zatem nie ma nic dziwnego w fakcie występowania niewiary bez oporu. Aby to pokazać, artykuł przywołuje doktryny Wcielenia, Kościoła jako Ciała Chrystusa i grzechu pierworodnego. Pierwsza wskazuje, że może istnieć większa niż niewiara przeszkoda w tworzeniu więzi międzyludzkich z Bogiem, a mianowicie ontologiczna przepaść między Nim a osobami ludzkimi. Przyjęcie natury ludzkiej przez Syna Bożego może być postrzegane jako lekarstwo na ten problem. Doktryna o Kościele ukazuje go jako cel sam w sobie, z kolei aby Kościół miał sens, musi istnieć niewiara na świecie. Wreszcie dogmat o grzechu pierworodnym pokazuje, że kategoria całkowicie nieopornej niewiary jest pusta. Artykuł odnosi się również do „strategii dostosowawczej” Schellenberga z perspektywy teologii chrześcijańskiej, a w ostatniej części bada, jaki powinien być wpływ faktu ukrytości na teologiczne ujęcie Bożego Objawienia.

Pierwsza przesłanka J. L. Schellenberga argumentu z ukrytości zrównuje miłość Boga z pozytywnym stosunkiem do człowieka. Aby zilustrować tę relację, posłużono się ludzkim modelem miłości rodzicielskiej, opartym na standardach współczesnego amerykańskiego liberalnego świata, a nie na standardach biblijnych. W rezultacie przypisujemy Bogu wąsko rozumiany horyzontalny stosunek do ludzi, który jest zupełnie obcy pojmowaniu miłości wypracowanemu w tradycji chrześcijańskiej. Kiedy odwołamy się do klasycznego teizmu, który uznawał miłość za centralny przymiot Boga, zobaczymy, że należy ją rozumieć w modelu wertykalnym, polegającym na ofiarowaniu dobra i miłosierdzia (łaski). Takie rozumienie podważa teizm dobroczynności i zastępuje go teizmem miłosierdzia (łaski). Dzięki temu okazuje się, że pierwsza przesłanka argumentu z ukrytości jest bardzo wątpliwa, a cały argument wymaga znaczącej rewizji.