Celem niniejszego artykułujest próba przedstawienia i analizyjednego z najbardziej intrygujących i oryginalnych elementów filozofii prawa Leibniza — związku między miłością (amor, dilectio, caritas) i sprawiedliwością (iustitia) — głównie na podstawie wybranych fragmentów zElementa Iuris Naturalis (1669-1671) i przedmowy do Codex Iuris Gentium Diplomaticus (1693). Autorka prrezentuje charakterystykę owej ścisłej realacji (widocznej szczególnie w definicjach sprawiedliwości jako habitus amandi omnes i caritas sapientis) i stara się odpowiedzieć na pytanie o przyczyny tego związku, odwołując się do metafizycznych założeń oraz zasad Leibnizjańskiej filozofii. W odniesieniu do tych ostatnich autorka wyjaśnia również znaczenie związku między miłością a sprawiedliwością w filozofii prawa Leibniza jako części całego jego systemu filozoficznego.

W artykule zostały omówione kontakty naukowe polskiego matematyka i uczonego z zakonu jezuitów Adama Kochańskiego SJ (1631-1700) z Gottfriedem Wilhelmem Leibnizem. Jezuicki uczony i niemiecki filozof prowadzili rozległą korespondencję, w której omawiali szereg interesujących ich zagadnień naukowych i filozoficznych. Kochański był jednym z najwybitniejszych polskich uczonych XVII wieku ijako matematyk znany jest przede wszystkim z rozwiązania problemu kwadratury koła. W wymianie listowej między Kochańskim a Leibnizem dominują zagadnienia matematyczne. Uczeni omawiają problemy ówczesnej geometrii, szczególnie Kartezjusza, teorii szeregów, a zwłaszcza nowego rachunku różniczkowego odkrytego przez Leibniza. Ostatnie zagadnienie stanowi niezmiernie cenny aspekt współpracy między polskim matematykiem i niemieckim filozofem, albowiemjest to pierwsza wzmianka w polskim środowisku naukowym o odkryciu przez Leibniza (niezależnie od Izaaka Newtona) rachunku różniczkowego, który był przełomem w rozwoju nowożytnej matematyki i nowej fizyki. W korespondencji omawiane są także problemy mechaniki i grawitacji. Ważnym zagadnieniem jest dyskutowana w korespondencji kwestia maszyny liczącej do wykonywania podstawowych działań arytmetycznych, nad której konstrukcją samodzielnie pracowali Leibniz i Kochański. Polski uczony omawiał ze swoim korespondentem z Hanoweru konstrukcje różnych maszyn i urządzeń, w tym także perpetuum mobile. W listach obydwu uczonych obecne są też zagadnienia językoznawcze w kontekście prac Leibniza najęzykiem uniwersalnym. Stąd jego zainteresowanie językami ludów wschodnich zamieszkujących ziemie Rzeczypospolitej Obojga Narodów i państwa moskiewskiego. Kochański interesował się także alchemią, zwłaszcza możliwością wynalezienia nowych leków, szczególnie panaceum. Kwestię naukowej wartości alchemii omawiał ze swoim znakomitym korespondentem z Hanoweru. Kochański przedstawił w korespondencji swoje stanowisko w kwestii filozofii Arystotelesa. Jego opinia o niej jest dość krytyczna, albowiem ceni on Arystotelesa za precyzję w rozumowaniu i subtelność logiki, lecz zarzuca jego doktrynie brak kontaktu z rzeczywistością poprzez eksperyment i ograniczanie się w odkrywaniu prawdyjedynie do wykonywania operacji na pojęciach.

De praedestinatione Eriugeny miało być jego głosem w kontrowersji wywołanej przez Gott- schalka z Orbais wokół predestynacji. Dzieło to, choć odrzucało poglądy Gottschalka na temat podwójnej predestynacji, spotkało się z ostrą krytyką i potępieniem. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy było niewątpliwie Eriugeny specyficzne rozumienie wolności woli, czemu przyjrzę się w innym tekście. Tutaj chciałabym się skupić na drugiej, istotnej przyczynie odrzucenia dzieła Eriugeny, którą był — jak sądzę — jego prescholastyczny projekt racjonalizacji wiary w duchu św. Augustyna, ale z zastosowaniem „metody” Boecjusza i Capelli. Wydaje się, że współcześni Eriugeny nie byli jeszcze gotowi na przyjęcie jego idei vera philosophia, która zarazemjest vera religio. Mistrzami Eriugeny byli tutaj Ojcowie Kościoła i jego intencją było kontynuowanie na swój własny sposób ich drogi zrozumienia wiary.

Artykuł podejmuje próbę scharakteryzowania trzech kluczowych kontrowersji doktrynalnych w epoce renesansu karolińskiego, mianowicie: sporu o Eucharystię, sporu o tzw. trina deitas oraz o predestynację. Trzon artykułu stanowi kontrowersja o predestynację, której głównym bohaterem był Gottschalk z Orbais. Artykuł referuje cztery węzłowe kwestie związane z tym problemem: (i) pojęcie Boga, (ii) rozumienie łaski, natury i wolnej woli, (iii) relacji przedwiedzy do predestynacji, (iv) nauki o Odkupieniu, tj. w szczególności stosunku sprawiedliwości do miłosierdzia. Tekst w przeważającej mierze jest próbą interpretacji tekstów z epoki, głównie Gottschalka z Orbais i jego adwersarza Hinkmara z Reims. We wnioskach artukuł wskazuje na trudności w dyskutowanym problemie i przedstawia perspektywę rozwiązania problemu w wiekach następnych.

Dotychczas problematyka mądrości nie była szerzej rozważana na gruncie epistemologii analitycznej. W ostatnim czasie interesujące ujęcie tematu zaproponował Stephen Grimm, który dowodzi, że mądrość oparta jest na wiedzy oraz że tradycyjny podział na wiedzę teoretyczną i praktyczną jest nie do utrzymania. Dostrzegam pewną niespójność w tychże aspektach jego pracy. Z jednej strony chciałby utrzymywać, że tradycyjne wzorce mądrości (takie jak Jezus, Budda, Konfucjusz) mogą wciąż być określane mianem „mądrych” z punktu widzeniajego teorii. Lecz z drugiej strony, proponowany przezeń warunek bycia mądrym zdaje się zakładać, że tylko cześć tych, którzy głoszą sprzeczne ze sobą poglądy, istotnie jest mądra. Rozważam szereg możliwych rozwiązań tego problemu oraz popieram podejście kontekstualistyczne, które dopuszcza warunek wiedzy oraz pozwala tradycyjne wzorce mądrości określać mianem „mądrych”.

Artykuł rozważa możliwość stosowania procedury falsifikacji, która polega na testowaniu teorii przez konfrontację wyprowadzonych z niej hipotez z danymi empirycznymi, w badaniach nad kulturą, w szczególności podczas oceny wartości hipotez interpretacyjnych. Na falsyfikację, której — zdaniem K. Poppera i jego zwolenników — nauki przyrodnicze zawdzięczają swój sukces, patrzy się bardzo podejrzliwie, kiedy obiektem badań są znaczenia i wartości, a nie zjawiska materialne. Jeśli przez interpretację rozumieć rekonstrukcję znaczenia artefaktu, wówczas do oczywistych wyzwań, jakie pojawią się podczas falsyfikowania hipotez interpretacyjnych, należą wielość, niestabilność i zagadkowość (niejasny albo wewnętrznie sprzeczny charakter) znaczeń zawartych w artefaktach. Wszystko to wydaje się nie wykluczać możliwości rozpoznania jako błędnych hipotez interpretacyjnych, które w sposób wyraźny są sprzeczne z (wewnętrznie niesprzecznym) materiałem artefaktowym. Tak rozumiana falsyfikacja wydaje się niezbędna w kontekście edukacyjnym. Jednocześnie trzeba przyznać, że w praktyce (w przeciwieństwie do logicznej formuły, jaka leży u podstaw tej procedury) falsyfikacja nie jest kon- kluzywna, a trudności związane ze stosowaniem falsyfikacji jeszcze wzrastają, gdy badanym obiektem są znaczenia i wartości. Jest to jeden z powodów, dla których falsyfikacja w naukach humanistycznych (jak gdzie indziej) potrzebuje być uzupełniona przez inne procedury episte- miczne, podczas gdy status badań literackich czy historii filozofii byłoby najlepiej postrzegać jako częściowo poznawczy (i, o ile badania prowadzone w obrębie tych dyscyplin są empirycznie testowalne, także naukowy), a częściowo twórczy (artystyczny).

Dzięki zdobytej wiedzy filozoficznej Ludwik Borkowski widział problemy formalne w szerszym kontekście. Był w uprawianiu logiki kontynuatorem tradycji szkoły lwowsko-warszawskiej. Podejmował problemy podstawowe dla szeroko pojętej logiki oraz mające doniosłe konsekwencje filozoficzne, np. logiki nieklasyczne, teoria prawdy, metoda założeniowa, teoria konsekwencji, teoria definicji. Dbał o intuicyjną interpretację swych wyników logicznych, a samą logikę traktował jako naukę autonomiczną, która ma pełnić funkcję służebną wobec innych nauk. Choć nie pisał typowych dzieł filozoficzno-logicznych, dociekanie filozoficznych źródeł, inspiracji i konsekwencji wyników logiki towarzyszyło mu przez cały czas twórczej aktywności.

W niniejszym artykule dokonujemy przeglądu badań z zakresu psychologii poznawczej, które skupiają się na hipotezie języka jako integratora treści zaczerpniętych z oddzielnych modułów poznawczych. W pierwszej kolejności przedstawiamy teoretyczną stronę badań, a następnie przechodzimy do prezentacji dwóch obszarów badan empirycznych eksplorujących hipotezę języka jako integratora treści. Punktem wyjścia tych badań jest fakt, że w obydwu przypadkach mamy do czynienia z dwoma rodzajami informacji, przetwarzanych przez dwa oddzielne moduły. Dla myślenia przestrzennego są to informacja geometryczna na temat lokacji przedmiotu w przestrzeni oraz informacja na temat właściwości inherentnych przedmiotowi, takich jak kolor czy wielkość. W przypadku matematycznego myślenia, dwa moduły przetwarzają kolejno informację na temat absolutnych ale małych ilości oraz przybliżonych wielkości. Celem badań w tych dwóch obszarach jest wykazanie, że język jest koniecznym warunkiem ku temu, aby informacja z obydwu modułów została zintegrowana. W końcowej części artykułu oferujemy kilka komentarzy na temat teoretycznej strony przedstawionych badań.

W artykule przeprowadzono epistemologiczną i częściowo metodologiczną analizę kognitywistyki (cognitive science) jako dyscypliny naukowej, która powstała wskutek przeobrażeń w filozoficznych i psychologicznych koncepcjach umysłu i poznania poprzez zastosowanie w nich narzędzi i metod modelowania oraz symulacji ludzkich procesów poznawczych i świadomości. Do opisu powstania tej interdyscyplinarnej (transdyscyplinarnej) nauki, jej etapów, stanowisk i kierunków rozwoju przyjmuje się model epistemologiczny sformułowany przez Michela Foucaulta, w którym zwraca on uwagę na społeczne, ideologiczne i technologiczne uwarunkowania wiedzy naukowej (episteme). Dzięki niemu referowane i analizowane są opinie o kognitywistyce takich czołowych jej twórców i krytyków, jak George A. Miller, Howard Gardner, Margaret Boden i José Luis Bermúdez. Ukazany został zróżnicowany epistemologiczno-metodologiczny status kognitywistyki (cognitive science), jak też jej poznawcze i instytucjonalne uwarunkowania oraz wyzwania, przed którymi stoi po półwieczu intensywnego rozwoju.

W artykule Autor przyjrzał się typowym zastrzeżeniom przeciwko twierdzeniu, że mózgi to komputery, a ściślej — mechanizmy przetwarzania informacji. Pokazując, że praktycznie wszystkie popularne obiekcje są oparte na nieżyczliwych (lub po prostu niepoprawnych) interpretacjach tego twierdzenia, uznaje, że twierdzenie to prawdopodobnie będzie prawdziwe, istotne dla współczesnej (neuro)kognitywistyki i nietrywialne.

W niniejszym artykule najpierw został zaprezentowany paradoks Moore’a per se, a następnie autor skupił się na perspektywie logicznej, analizując wpierw problem w zakresie tak zwanej standardowej logiki epistemicznej, a potem formalnej teorii zmian przekonaniowych.

Główną kwestią w debacie na temat umysłu zwierząt jest kwestia czytania umysłu (mindreading). Ta złożona zdolność poznawcza należy do kluczowych elementów poznania społecznego — jako forma dostosowania się do konkretnych okoliczności związanych z życiem w grupach umożliwia odczyt stanów psychicznych innych podmiotów, np. intencji, pragnień i przekonań, a także adaptację własnego zachowania do tych informacji. Celem artykułu jest przedstawienie głównych kontrowersji filozoficznych, które pojawiają się w dyskusji na temat tego, czy zdolność tę można przypisać zwierzętom, a jeśli tak, to w jakim stopniu. Dyskusje filozoficzne koncentrują się na zagadnieniach metodologicznych, takich jak: alternatywne modele interpretacyjne zachowań zwierząt, antropomorfizm, protokoły eksperymentalne i zdolność oceny umysłu, a także natura umysłu (myślenia).

Celem artykułu jest analiza pojęcia emergencji kontekstowej oraz jego wybranych zastosowań w filozofii umysłu i kognitywistyce. W pierwszej sekcji autor przedstawia ogólne założenia emergentystycznego obrazu rzeczywistości. Zwraca uwagę, że pojęcie emergencji ma zastosowanie do opisu różnych poziomów rzeczywistości — jednym z nich jest poziom systemów umysłowo-poznawczych badany w filozofii umysłu i kognitywistyce. W kolejnych sekcjach wprowadza definicje emergencji kontekstowej oraz przyczynowości systemowej oraz wskazuje na zastosowania tych pojęć w odniesieniu do systemów umysłowo-poznawczych. W końcowej części artykułu, w nawiązaniu do prac Geralda Edelmana i Michaela Gazzanigi, omawia rolę wyjaśniania kontekstowego w biologii i neurokognitywistyce. Wskazuje również na możliwość wykorzystania pojęcia emergencji kontekstowej w analizie eksternalizmu aktywnego oraz teorii rozszerzonego poznania.

Celem analiz przeprowadzanych w tym artykule jest wykazanie, że w wielości teorii percepcji, które koncentrują swoje główne założenia wokół idei działania i ucieleśnienia, możemy wyróżnić zbiór podejść, które charakterystycznie podkreślają następujące twierdzenia: że żywy organizm powinien służyć jako podmiot postrzegający; że stany percepcyjne są nie tylko formą działania, ale przede wszystkim formą świadomości; że informację percepcyjną uzyskuje się przez postrzeganie podmiotów ze środowiska za pomocą tzw. niezmienników percepcyjnych (tj. wskaźników strukturalnych, które pozwalają organizmom rozpoznać takie właściwości percepcyjne, jak kolor, kształt, wielkość, natężenie dźwięku, rodzaj i kierunek zapachu, dotykalnie sprawdzalna tekstura itp.).

Logiki pozycyjne zawierają spójnik realizacji, który odnosi wyrażenie do pozycji ustalonego rodzaju, np. pozycji w czasie, przestrzeni, osób. W szczególności wyrażenie [Rαφ] należy odczytywać: w punkcie a jest tak, że j lub w podobny odpowiedni sposób. Najsłabszą logiką pozycyjną, w której spójnik „R” jest dystrybutywny względem wszystkich spójników klasycznego rachunku zdań, a konsekwentnie te spójniki są booleowskie w każdym kontekście, jest system MR. Rozważane w tej pracy słabe logiki pozycyjne są systemami pośrednimi między klasycznym rachunkiem zdań a systemem MR. Niektóre, ale niekoniecznie wszystkie, spójniki w tych systemach mogą być booleowskie. Przedstawiam tutaj prosty algorytm budowy dowolnego adekwatnego systemu z rozważanego przedziału, wyznaczonego przez wybrane prawa dystrybucyjne. Przedstawiony tutaj algorytm łatwo rozszerza się na inne zestawy spójników.

W niniejszym artykule analizujemy kilka prób przezwyciężenia antynomii dotyczącej Bożej przedwiedzy i ludzkiej wolności. Jeżeli założymy, że Bóg istnieje w czasie, wówczas musimy przyjąć przyczynowanie wstecz. Ponieważ rozwiązanie to nastręcza wiele trudności, rozważyliśmy stanowisko, według którego Bóg istnieje poza czasem. Jeżeli do teorii, w której przyjmujemy, że Bóg, który istnieje poza czasem i jest wszechwiedzący zastosujemy B-teorię czasu, wówczas, przynajmniej na pierwszy rzut oka, wydaje się narażamy ludzką wolność. Stąd zbadaliśmy, co stanie się w przypadku, gdy założymy niestandardową teorię czasu zwaną fragmentalizmem. Pokazaliśmy, że w tym przypadku możliwości przyjęcia koncepcji Boga, który istnieje poza czasem, są dużo bardziej obiecujące. Mamy tu zachowaną zarówno koncepcję ludzkiej wolności, jak i Bożą wszechwiedzę w stosunku do ludzkich wyborów, jeżeli zaakceptujemy tę metafizykę czasu. Koszt tego rozwiązania jest jednak bardzo wysoki. Z logicznego punktu widzenia mamy tu do czynienia z odrzuceniem zasady dwuwartościowości, z metafizycznego punktu widzenia natomiast rzeczywistość jest widziana fragmentarycznie oraz jest niespójna. Jeżeli natomiast ktoś jest gotowy na poniesienie takich kosztów, rozwiązanie to jest jednym z najbardziej obiecujących, jeśli chodzi o badania mające na celu poszukiwanie rozwiązań w stosunku do odwiecznego problemu pogodzenia Bożej przedwiedzy oraz ludzkiej wolności.

Antynomia przyszłych zdarzeń przygodnych jest tutaj pojmowana jako trylemat i składa się z (a) tezy o zamkniętej przeszłości, (b) tezy o otwartej przyszłości oraz przyjmującej różną postać (c) tezy o możliwości reprezentowania wszystkich zdarzeń w dowolnym czasie. Ta ostatnia teza może przyjąć postać zasady dwuwartościowości, tezy o wiedzy uprzedniej Boga lub inną postać. Różne wersje trzeciej tezy wyznaczają różne wersje antynomii przyszłych zdarzeń przygodnych. Antynomia została sformalizowana. Wykazano, że tezy (a), (b) oraz (c) tworzą zbiór sprzeczny, ale parami są niesprzeczne. Przedyskutowano możliwe rozwiązania antynomii. Pokazano, że są tylko dwa globalne rozwiązania: skrajny determinizm (fatalizm) oraz akceptacja retroaktywnych związków przyczynowych. To drugie rozwiązanie zostało zarekomendowane i opracowane.

Autor artykułu krytycznie analizuje sformułowaną przez Marcina Tkaczyka pseudoteorię przyszłych zdarzeń przygodnych (PFC) oraz proponuje własną eksplikację jej tez i terminów. Czyni to poprzez wprowadzenie operacyjnych definicji pojęć temporalnych i modalnych, rozróżnienie między determinacją kauzalną a determinacją funkcjonalną, rozważenie statusu zasady dwuwartościowości oraz zastąpienie tez Tkaczyka ich nowymi sformułowaniami. W rezultacie autor (przeciwnie niż jego Adwersarz) stwierdza, między innymi, że nie zachodzi sprzeczność między tezą o otwartości przyszłości a tezą o wszechmocy Boga, ponieważ sprzeczność ta zachodziłaby wyłącznie w przypadku kauzalnej, a nie (jak faktycznie jest) funkcjonalnej determinacji między prawdziwym zdaniem a faktem, którego ono dotyczy. Autor pokazuje również, że podawane przez Tkaczyka przykłady retroaktywnej przyczynowości nie stanowią właściwego rozwiązania tytułowej antynomii, ponieważ są one przykładami czynników, które co najwyżej zmieniają obraz przeszłości, a nie przeszłość samą.

Artykuł jest komentarzem do formalizacji antynomii futura contigentia w postaci (sprzecznej) teorii sformułowanej przez Marcina Tkaczyka w języku klasycznej logiki predykatów. Argumentuję w nim, że formalizacja ta posiada pewne kontrowersyjne, z punktu widzenia ontologii i semantyki formalnej, własności oraz sugeruję dwa sposoby melioracji niektórych z tych kontrowersji.

Artykuł omawia główne średniowieczne ujęcia zagadnienia przyszłych zdarzeń przygodnych (futura contingentia) z kilkoma uwagami na temat artykułu Marcina Tkaczyka „The antinomy of future contingent events” [„Antynomia przyszłych zdarzeń przygodnych”]. Podejście Tkaczyka wykazuje pewne podobieństwo do ogólnego obrazu poglądów Ockhama i Dunsa Szkota, z tą różnicą, że chociaż średniowieczni autorzy argumentowali za czasową koniecznością przeszłości, Tkaczyk jest sceptyczny wobec ogólej obowiązywalności tej konieczności. Zgodnie z poglądami teologicznymi Ockhama Bóg wiecznie posiada intuicyjną i niezmienną wiedzę o wszystkich możliwościach, a także o tym, czy zostaną one kiedykolwiek zaktualizowane, czy też nie (PANACCIO & PICHÉ 2010). Treść przedwiedzy Boga pozostaje przygodna, zanim dokona się wolny wybór, ponieważ wiedza Boga może być inna, podobnie jak wartość logiczna zdania dotyczącego tego wyboru. Podczas gdy Ockham utrzymywał, że zdarzenia przyszłe nie pociągają przeszłych ani teraźniejszych, jak przyczyna pociąga skutek, Tkaczyk broni takiego związku przyczynowego. Późniejsi myśliciele sądzili, że światło na tę kwestię rzuca doktryna scientia media; być może jest ona łatwiejsza do zrozumienia niż model retroaktywny, który — jak konkulduje Tkaczyk w swoim artykule — choć nie jest sprzeczny, jest trudny do wyobrażenia.